حضرت زهرا(س) عامل اصلی انسجام تمدن اسلامی

ریاحین:

وظیفه اصلی پیشوایان معصوم شیعه، تداوم مسیر الهی پیامبر(ص) در معرفی اسلام ناب و راستین به جامعه عصر خویش بوده است و در این میان، حضرت زهرا(س) در تقویت جنبه ­های کیفی تمدن اسلامی نقش سرنوشت ­سازی داشتند. ایشان پس از رحلت پدر بزرگوارشان، در ترسیم مسیر واحد الهی برای امت اسلامی و دور کردن آن‌ها از پراکندگی، گام­های ارزشمندی برداشتند؛ به طوری­که اگر تلاش­های این بانوی بزرگوار نبود، زمینه برای ادامه مسیر رسالت، توسط امامان معصوم(ع) فراهم نمی ­شد.

در این زمینه با دو نفر از استادان برجسته تاریخ تشیع به گفت‌وگو نشسته­ ایم که در ادامه می­ خوانید.

جلوه‌های اتحاد آفرین حضرت زهرا(س)

ابتدا این پرسش مطرح می ­شود که بانوی نخست اسلام و اهل بیت؛ حضرت زهرا(س) چه نقشی در تمدن اسلامی دارند؟

دکتر ستار عودی، عضو هیئت علمی بنیاد دایرة­المعارف اسلامی و استاد دانشگاه‌های تهران و قم، در پاسخ به این پرسش با اشاره به نقش بسیار مهم و سرنوشت­ ساز حضرت زهرا(س) در تاریخ بشریت به خبرنگار ما می­گوید: این بانوی بزرگوار بجز نقشی که در خانه به عنوان همسر و مادر دارند، در جامعه نیز با شجاعت، شهامت، عزت و افتخار به دفاع از حریم ولایت و امامت می ­پردازند، به گونه‌ای که رفتار ایشان پس از ۱۴ قرن هنوز هم می­تواند بهترین الگو و سرمشق برای بانوان عصر حاضر باشد.

این استاد دانشگاه، انفاق فراوان به فقرا، یاری پیامبر در جنگ احد و ایجاد نشاط معنوی در محیط زندگی پیامبر را از جمله جلوه­ های اتحادآفرین حضرت زهرا(س) در زمان حیات رسول خدا(ص) می­ داند و می ­افزاید: ایشان پس از رحلت پیامبر(ص) نیز با خطبه‌های ارزشمند خود – یکی در روزهای آغازین پس از رحلت رسول خدا و دیگری پیش از شهادت - رسالت خود را برای اتحاد و انسجام اسلامی ایفا کردند.

وی سپس به سخنان گهربار حضرت زهرا(س) در خطبه­ هایشان اشاره می­کند و می­ گوید: این بانوی بزرگ در یکی از خطابه ­های خود مسلمانان را ید واحده می­دانند و تأکید می ­کنند، مسلمانان نباید در برابر ظلم تسلیم شوند. باید توجه داشت، در این خطبه، خطاب حضرت زهرا به یک گروه خاص نیست؛ بلکه به همه می­ گویند من آمده­ام به شما بگویم که اگر اصول اسلامی را اکنون زیر پا بگذارید، در دراز مدت نمی­ توانید به این اصول پایبند باشید. حتی آن حضرت در قسمتی از سخنانشان به مسلمانان می­ فرمایند: هر کس از گفتن حق سکوت کند، شیطانی لال است.

دکتر عودی با اشاره به نکات کلیدی خطبه حضرت زهرا(س) می ­گوید: حضرت در این خطبه سه نکته مهم را به مسلمانان گوشزد می­ کنند؛ اول اینکه در مقابل ظلم نباید تسلیم شوند. دوم اینکه توهین­ ها و حقارت­های دشمنان را نپذیرند و سوم اینکه بر اصول اولیه­ ای که مبنایش اتحاد اسلامی است، پایبند باشند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه هر چند آن زمان چندان برای تأیید خطبه ایشان مناسب نبود، بسیاری از مهاجران و انصار، سخنان ایشان را تأیید کردند، ادامه می­ دهد: این خطبه معروف بازگو کننده خطبه پیامبر(ص) در حجة­الوداع است؛ در واقع حضرت در اینجا سخنگوی پدر بزرگوارشان هستند و بعدها امام حسین(ع) با تأسی به سیره مادر بزرگوارشان می ­فرمایند: اگر زندگی من با خواری باشد «هیهات من الذله» و این همان خواری است که حضرت زهرا(س)، می ­فرمایند: بهتر است انسان در مقابل کفر بایستد، حتی اگر موجب کشته شدنش شود.

دکتر عودی خاطر نشان می­ کند: خطبه معروف حضرت زهرا(س) مبتنی بر دفاع از حق مسلّم انسان­ها و انسجام و اتحاد مسلمانان است و می­ تواند در عصر حاضر بهترین الگو و سرمشق برای انسان­ها باشد.

ترسیم مسیر واحد الهی برای امت اسلامی

حجةالاسلام دکتر محمدرضا جباری، عضو هیئت علمی گروه تاریخ مؤسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی(ره) نیز با اشاره به اینکه تمدن اسلامی از دو جنبه کمی و کیفی قابل بررسی است ولی متأسفانه جنبه کمی، کمتر مورد توجه قرار می­گیرد، به خبرنگار ما می­ گوید: اگر از جنبه کیفی به تمدن اسلامی نگاه کنیم درمی­یابیم پیشوایان معصوم ما خط صحیح رسالت پیامبر(ص) را ادامه دادند؛ زیرا بدیهی است، تفسیر و تأویل قرآن جز با معصومین که از آبشخور علوم الهی بهره مند هستند، امکان­پذیر نیست. پس نقش معصومین و اهل بیت در تمدن اسلامی انکارناپذیر است.

وی، مجاهدت­های حضرت فاطمه(س) پس از رحلت پدر بزرگوارشان، در ترسیم یک مسیر واحد الهی برای امت اسلامی و دور کردن آن‌ها از چندگانگی را نشان دهنده نقش اصلی و مهم حضرت زهرا(س) در تقویت جنبه­ های کیفی تمدن اسلامی می ­داند و تأکید می ­کند: اگر تلاش­های این بانوی بزرگوار نبود، زمینه برای ادامه این مسیر توسط ائمه(ع) فراهم نمی­ شد و نقش­ها و اقدام‌های علمی، آموزشی و تمدنی امامان شیعه در طول سه قرن پس از حیات مادر گرامیشان، همه مرهون حرکت فاطمه(س) است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه پس از رحلت پیامبر(ص) امت اسلام به دنبال خط صحیح می­ گشت و اگر وجود مبارک حضرت زهرا(س) نبود، امت اسلام در برابر انحرافاتی که پدید آمده بود مسیر صحیح را نمی­یافت و دچار سردرگمی می­ شد، تصریح می­ کند: حرکت حضرت فاطمه(س) توانست امت اسلامی را از این سردرگمی نجات دهد و برای کسانی که حقیقت­ طلب و هدایت ­خواه بودند، مسیر درست را ترسیم کند. پس بی گمان حضرت زهرا(س) یکی از عوامل مهم انسجام بخش در تمدن اسلامی عصر خود بودند و در عصر حاضر نیز می­توانند بهترین الگو برای مسلمانان باشند.

وی با اشاره به اینکه تلاش حضرت فاطمه(س) امدادرسانی علمی و فرهنگی به مردم بویژه جوانان بود تا آن‌ها در دام القائات و شبهات اخلاقی، اعتقادی و سیاسی گرفتار نشوند، خاطر نشان می­کند: آن حضرت زیباترین کلمات را در مورد مقام مدافعان فکری و فرهنگی مردم بیان داشته و خود از بارزترین حماسه آفرینان جبهه مبارزه با منحرفان بوده است. از جمله کلمات آن حضرت این سخن است که فرموده‌اند: همانا شادی فرشتگان در غلبه حرف حق بر حرف باطل بیش از شادی اهل حق است و اندوه و نگرانی شیطان و دوستان شیطان در این شکست بیشتر و شدیدتر از اهل باطل است.

وی با تأکید براینکه یکی از القائات شیطانی و شبهات سیاسی منافقان، تقویت روحیه قومیت گرایی و طایفه گرایی مسلمانان و نشر بدعت­ها و تحریف­های فکری و فرهنگی بود، می­افزاید: هدف دشمنان، تفرقه­افکنی بین صفوف متحد جامعه اسلامی بود؛ ولی آن حضرت همچون دیده بانی تیزبین جای پای افکار و دسیسه‌های شیطانی منافقان را رصد می‌کردند و با موضع گیری مناسب و انجام سخنرانی و روشنگری، آن‌ها را به چالش می‌کشاندند و رسوا می­ کردند.

روش­های معرفی سیره حضرت زهرا(س) به جامعه

اما در عصر حاضر چگونه می ­توان شخصیت و سیره حضرت زهرا(س) را به طور عملی به جامعه بویژه نسل جوان معرفی کرد؟

دکتر عودی در پاسخ به این پرسش با اشاره به اینکه هرچند به برکت انقلاب اسلامی بیداری و نهضتی در زمینه معارف اسلامی به وجود آمده است، ولی برای معرفی سیره حضرت زهرا(س) کافی نیست، می ­گوید: من به هنرمندان و نویسندگان توصیه می­کنم، دید وسیع­تری نسبت به این مسئله داشته باشند. نخست آنکه ابعاد مختلف زندگی آن حضرت را در قالب فیلم و سریال به تصویر بکشند. دوم اینکه سیره ایشان را در قالب کتاب­هایی جذاب به نسل جدید معرفی کنند. به مسئولان نیز توصیه می­ کنم مؤسساتی را که در ارتباط با سیره آن حضرت فعالیت می­کنند را تقویت نمایند.

دکتر جباری هم رعایت دو نکته را در معرفی سیره حضرت زهرا(س) به جامعه معاصر ضروری می­ داند و می ­افزاید: نخستین نکته اینکه وقتی ما مقامات معصومان و اوج منزلت حضرت زهرا(س) را معرفی می­ کنیم، برخی تصور می ­کنند برای ما رسیدن به آن اوج امکان­پذیر نیست، زیرا آن‌ها صاحب جایگاهی فوق بشری هستند، در حالی­که این تصور غلطی است که خود معصومان و حتی قرآن نیز آن را رد می­ کنند.

قرآن کریم، پیامبر را اسوه حسنه می­داند؛ پس وظیفه ما این است تا حد امکان خود را شبیه آن حضرت و اهل بیت ایشان نماییم؛ زیرا اگر جایگاه و منزلت آن بزرگواران مانع حرکت ما در مسیر آنان بود، هیچ­گاه ما را به راه خود فرا نمی ­خواندند. نکته دوم این است که شناخت سیره و شخصیت حضرت زهرا(س) از گفتار و رفتار ایشان که به طور مستند در کتاب­ها نقل شده امکان­پذیر است؛ این گفتارها هرچند اندک است، ولی استحکام و غنای خاصی دارد و می­ تواند دستمایه متولیان فرهنگی جامعه قرار گیرد.