کدام میراث پدری حضرت زهرا (س) را به مبارزه واداشت؟

ریاحین ـ درباره شهادت حضرت زهرا (س) و وقایعی که به این حادثه غمبار انجامید، اقوال متعددی وجود دارد که برخی از آنها دستاویز سهل اندیشان برای طرح شبهه و تلاش برای زیر سوال بردن برترین آموزه های شیعی شده است. از این رو به نظر می رسد یکی از مغتنم ترین فرصت ها برای آنکه برخی از این مسائل به بحث کارشاسانه گذاشته شود، ایام شهادت حضرت زهرای مرضیه (س) است که اذهان آماده بهتر می تواند موضوعات را سبک و سنگین کرده و سره را از ناسره تشخیص دهد.
از این رو در گفت و گویی با حجت الاسلام والسلمین مهدی اسماعیلی، مدیر گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم (ع) کوشیده ایم تا به بحث درباره موضوعات مرتبط با حضرت زهرا (س) بپردازیم. آنچه می خوانید مشروح این گفت و گوی تحلیلی است:

چرا حضرت صدیقه (س) در خطبه مشهور فدکیه به صراحت سخنی از غصب ولایت حضرت علی (ع) علی رغم تاکیدات پیامبر (ص) بر این مهم و نیز بیعت مسلمانان در روز غدیر به میان نیاروده اند؟
خطبه مشهور فدکیه حضرت زهرا (س) که اطلاق این عنوان برآن بی جهت نبوده و پیام های بسیاری را می رساند و حتی افرادی که در همان زمان و نیز قرن ها پس از آن، این خطبه را که توسط حضرت زهرا (س) در مسجدالنبی (ص) ایراد شده خوانده و تفسیر کرده اند، بر این باور هستند که قرار نبوده مسئله غصب خلافت و فراموشی امامت در این خطبه بیان شود.
حضرت زهرا (س) بیشتر برای احقاق حقوق خود وارد میدان مبارزه شدند و در حقیقت در بستر تاریخ محکمه ای را ایجاد کردند برای آنهایی که درپی غصب اموال دیگران هستند.
اما برای این عدم تصریح حضرت صدیقه (س) دو احتمال وجود دارد. البته باید توجه داشت که اگرچه در سراسر خطبه فدکیه حضرت به طور آشکار وارد این بحث نشده اند، اما به طور کنایی اشاراتی کرده اند.
یکی از احتمالات این مهم، عدم درک سیاسی مردم آن روزگار از بیانات حضرت زهرا (س) در مسجدالنبی (ص) است. چراکه بعد از رحلت پیامبر (ع) و به خلافت رسیدن ابوبکر، بسیاری از مردم از نقاط مختلف جزیره العرب برای بیعت با خلیفه رهسپار مدینه شدند که البته عمده این کار ناشی از ناآگاهی آنها بود.
آنچه در جزیرالعرب با ظهور اسلام رخ داد، بیشتر بر تغییر تفکر جاهلی آنها مبنی بر شرک و بت پرستی با همت پیامبر (ص) استوار بود و نتوانست بینش سیاسی مردم را تغییر دهد، تا بتوانند حق را از باطل تشخیص دهند.
اما احتمال دیگر نیز برای عدم تصریح حضرت زهرا (س) بر غصب ولایت در خطبه فدکیه وجود دارد. اگر حضرت به این مهم می پرداختند طبیعتا تهمت های بسیاری به ایشان مبنی بر دفاع صرف از منافع همسر و بی توجهی به منافع عمومی وارد می شد.
این دو از احتمالاتی است که برخی از شارحان خطبه فدکیه و نیز تاریخ شناسان بیان کرده اند.

فرمودید حضرت اگرچه به صراحت موضوع غصب ولایت را در خطبه مشهور فدکیه مطرح نکرده اند اما اشارات و کنایاتی به آن داشته اند، به برخی از آنها اشاره کنید.
حضرت صدیقه (س) خطبه فدکیه را با مسائل اعتقادی یعنی توحید، نبوت و معاد و تبیین فلسفه احکام آغاز می کنند. سپس خطاب به مهاجران، انصار و افرادی که حول خلافت غاصبانه ابوبکر جمع شده اند، می فرمایند: "ای گروه مسلمان ها! کسانی که با این سرعت به گفته های باطل روی آوردید...
این باطل چه چیزی است که حضرت به آن اشاره می کنند؟ این کدام تفکر واهی و غلط است که حق را رها و باطل را زنده کرده است؟
اگر بگوییم مقصود حضرت زهرا (س) غصب فدک بوده که این مسئله ای شخصی است و جنبه عمومی ندارد... به نظر می رسد فراموشی مسئله وصایت، خلافت و جانشینی امیرمومنان (ع) پس از پیامبر و گرد هم آمدن در ثقیفه و به خلافت رساندن ابوبکر، مقصود حضرت از رها کردن حق و احیای باطل است.
حضرت صدیقه در خطبه فدکیه خطاب به پیامبر (ص) با رو کردن به حرم مطهر ایشان، از آنچه پس از رحلت بر خاندان نبوت رفته است، اظهار گلایه می کنند و بیان می دارند که آنچه برای ما به یادگار گذاشتی از من غصب کردند..
بی تردید ارث پیامبر (ص) برای خاندان نبوت تنها فدک نیست و این غم و اندوه ریشه در غصب ماترک معنوی رسول الله (ص) یعنی خلافت حضرت امیر (ع) دارد.

چرا حضرت زهرا (س) از باب ارث فدک را از خلیفه وقت مطالبه کردند؟
پس از غصب فدک، خلیفه اول بلافاصله مانع کار عمال حضرت زهرا (س) شد و همه آنها را اخراج کرد. این امر در کنار محرومیت بنی هاشم از عواید فدک به عنوان حقی که رسول خدا (ص) برای آنها در نظر گرفته بود منجر به جبهه گیری حضرت زهرا (س) در برابر حقوق غصب شده ایشان شد.
اگرچه ارزش اقتصادی فدک در آن زمان می توانست عمده ترین دلیل حضرت صدیقه (س) برای مقابله با خلافت و ایراد خطبه فدکیه باشد، اما در حقیقت حضرت این ارثیه را مستمسکی قرار دادند تا باب صحبت را با مردم بگشایند. چراکه پیش از آن نه تنها ایشان حتی امیرمومنان (ع) در دوران زندگانی حضرت رسول (ص) سخنی نمی گفتند و این به معنای عدم فعالیت آنها نبود. انچنان که حضور خورشید در آسمان به معنای عدم ماه و دیگر ستارگان نیست بلکه تلاءلوی خورشید مانع از دید آنها می شود...
حضرت وقتی وارد مسجد مدینه می شوند به عنوان عالمه ای غیرمتعلمه که از علم لدنی برخوردار بودند چنان کوبنده سخن می گویند که خلافت به مقابله با ایشان برمی خیزد. بنابراین مطالبه فدک به عنوان ارث پدری برای حضرت زهرا (س) جنبه نمادین داشته و دستاویزی است برای ارتباط با مردمی که می روند به دوران جاهلیت بازگردند.
متاسفانه تاریخ ثابت کرد که پیش بینی های حضرت زهرا (س) درست از آب درآمدند؛ تخلفات اساسی خلافت نه تنها مسلمانان بلکه جامعه بشریت را تا ابد دچار ضرری جبران ناپذیر کرد. اگر خلافت پس از رحلت پیامبر (ص) به دست اهل آن یعنی حضرت امیر (ع) و پس از ایشان به دست ذریه پاکشان سپرده می شد اسلام با همان سرعتی که جزیرالعرب را پیمود می توانست در بازه زمانی نیم قرنی کل جهان را درنوردد و ندای اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمد رسول الله در گوش جهان طنین انداز شود اما چنینن نشد و غصب سکان خلافت ازا هل بیت (ع) این آرزو را تا امروز دور از دسترس کرده است.
البته در تاریخ داریم که ابوبکر استشهادات حضرت زهرا (س) را درباره فدک پذیرفت و نامه ای مبنی بر بازگرداندن آن به اشان شد اما عمر نامه را پاره کرده و به حضرت بی حرمتی کرد و اتفاق افتاد آنچه در تاریخ آمده است...
اگرچه بعدها برخی از خلفای بنیا میه و بنی عباس ادعای بازگرداند فدک به ائمه (ع) را داشتند اما چنین چیزی هرگز به وقوع نپیوست.

چرا امیرالمومنین (ع) در دوران خلافت خود اقدامی برای بازپس گیری فدک انجام ندادند؟
حضرت علی (ع) در طول نزدیک به پنج سال خلافت خود، درگیر سه جنگ از بزرگترین جنگ های تاریخ اسلام شدند. از طرفی از هر سو اختلافات به ایشان هجوم می آورد. همچنین افول جامعه اسلامی از ارزش هایی که پیامبر (ص) برای تثبیت آنها تلاش کرده بودن دیگر مجالی باقی نمی گذاشت که ایشان برای بازپس گیری فدک اقدام کنند.
چراکه دیده می شود عمده خطبات حضرت امیر (ع) به بیان اصول اعتقادی و احکام بازمی گردد؛ این یعنی مسلمانان در دورانی کوتاه پس از رحلت پیامبر (ص) به مسیر انحطاط و انحراف افتاده و جو آلوده جامعه مانع از اقدامات اینچنینی از سوی حضرت علی (ع) می شد.

این فداکاری حضرت زهرا (س) برای استقامت بخشیدن به نهال نوپای اسلام و دفاع از حریم ولایت چه تاثیری در تاریخ اسلام برجای گذاشته است؟ آیا تاثیر آن در همان زمان متوقف شده یا نه امروز و فردا نیز از آن بهره مند هستند؟
آنچه که امروز آمارها از میزان مسمانان اعم از به شیعه و سنی وجود دارد، نشانگر باور مردم به اهل بیت (ع) است.
اگر این خطبه ها نبود آیا مظلومیت اهل بیت (ع) نظیر آنچه امروز وجود دارد، در تاریخ ثبت می شد؟ حضرت زهرا (س) نخستین مظلومه و امیرمومنان (ع) نخستین مظلوم تاریخ اسلام است که البته این ظلم به معنای شخصی تعبیر نمی شود. ظلم شخصی آن بود که به جراحت و شهادت هر دوی آنها انجامید اما ظلم اصلی آن بود که نه تنها بر آنها بلکه بر پیکره بشریت وارد شد...
اینکه امروز من و شما فریاد از فاطمه می کنیم و در مجالس عزای ایشان و فرزندانشان منقلبانه اشک می ریزیم همه از خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) و اثبات مظلومیت ایشان درتاریخ است.