شجره خانوادگى حضرت رقيّه عليهاالسلام
ریاحین : از مقامات معروف و مشهور در دمشق، مرقد حضرت رقيّه دختر خردسال حضرت ابى عبدالله الحسين است، كه در ششم صفرسال 61 هجرى، در خرابه شام، از شدّت سوز و گداز در فراق پدر، جان به جان آفرين سپرد.
فرزندان امام حسين عليه السلام
با ملاحظه كتب و اقوال گوناگون، مجموع فرزندانى كه به آن امام مظلوم نسبت داده شده هشت دختر است، كه فاطمه كبرى و فاطمه صغرى و زبيده و زينب و سكينه و آن دختر كه در خرابه وفات كرد (كه بعضى نامش را زبيده و بعضى رقيّه گفته اند) و ام كلثوم و صفيه باشند.
و سيزده پسر: اول على اكبر، دوم على اوسط، سوم على اصغر، چهارم محمّد، پنجم جعفر، ششم قاسم، هفتم عبدالله، هشتم محسن، نهم ابراهيم، دهم حمزه، يازدهم عمر، دوازدهم زيد، و سيزدهم عمران بن الحسين عليه السلام.
زياده بر اين نيز نسبت داده‌اند كه قولى بسيار ضعيف است.
مرحوم آيه الله حاج ميرزا حبيب الله كاشانى(ره ) پس از ذكر مطالب فوق مى گويد: اعتقاد مؤ لّف آن است كه بر تقدير صحت ماءخذ، اين تعدّد در اسم بوده نه در مسمّى، زيرا كه آن حضرت به قلّت اولاد معروف بوده است، پس تواند بود كه دو اسم يا زيادتر از اسامى مذكور، براى يك تن باشد و نيز محتمل است كه بعضى از اينها نبيره‌هاى آن بزرگوار باشند. چنانكه محتمل است كه بعضى از آنها منسوبان او از بنى‌هاشم باشند. چه، آن مظلوم، پدر يتيمان و متكفّل امر ايشان بود.1 آن دخترى كه در خرابه شام از دنيا رحلت فرموده و شايد اسم شريفش رقيّه عليه السلام بوده و از صباياى خود حضرت سيدالشهدا عليه السلام بوده چون مزارى كه در خرابه شام است منسوب است به اين مخدّره و معروف است به مزار ست رقيّه.2
تحقيقى كوتاه درباره حضرت رقيّه عليه السلام
كلمة رقيّه، در اصل از ارتقاء به معنى )صعود به طرف بالا و ترقّى) است
اين نام قبل از اسلام نيز وجود داشته، مثلا نام يكى از دختران هاشم (جدّ دوم پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ) رقيّه بوده است، كه عمة پدر رسول خدا رقيّه مى شود.3
نخستين كسى كه در اسلام، اين نام را داشت، يكى از دختران رسول خدا صلى الله عليه و آله از حضرت خديجه است.
پس از آن، يكى از دختران اميرالمؤ منين على عليه السلام نيز رقيه نام داشت، كه به همسرى حضرت مسلم بن عقيل درآمد.
در ميان دختران امامان ديگر نيز چندنفر اين نام را داشتند، از جمله يكى از دختران امام حسن مجتبى4 و دو نفر از دختران امام موسى كاظم كه به رقيّه و رقيّة صغرى خوانده مى شدند.
اكثر محدّثان دو دختر به نامهاى سكينه و فاطمه براى امام حسين ذكر كرده اند؛ اما علّامه ابن شهر آشوب، و محمّدبن جرير طبرى شيعى، سه دختر به نامهاى سكينه، فاطمه و زينب را براى آن حضرت برشمرده‌اند.
در ميان محدّثان قديم، تنها على بن عيسى اربلى - صاحب كتاب كشف الغمّه (كه اين كتاب را در سال 687 هـ. ق تأليف كرده است) ـ به نقل از كمال الدين گفته است كه امام حسين شش پسر و چهار دختر داشت؛ ولى او نيز هنگام شمارش دخترها، سه نفر به نامهاى زينب، سكينه و فاطمه را نام مى برد و از چهارمى ذكرى به ميان نمى آورد.
احتمال دارد كه چهارمين دختر، همين رقيّه بوده باشد.
علامه حائرى در كتاب معالى السبطين مى نويسد: بعضى مانند محمّدبن طلحة شافعى وديگران از علماى اهل تسنّن و شيعه مى نويسند: (امام حسين داراى ده فرزند، شش پسر و چهار دختر بوده است).
سپس مى نويسد: دختران او عبارتند از: سكينه، فاطمه صغرى، فاطمه كبرى، و رقيّه عليهن السلام.
آنگاه در ادامه مى افزايد: رقيّه عليه السلام پنج سال يا هفت سال داشت و در شام وفات كرد. مادرش (شاه زنان) دختر يزدجرد بود (يعنى حضرت رقيّه خواهر تنى امام سجّاد بود).5
پاسخ به يك سؤال
مى پرسند: آيا نبودن نام حضرت رقيّه در ميان فرزندان امام حسين عليه السلام در كتابها و متون قديم - مانند: ارشاد مفيد، اعلام الورى، كشف الغمّه و دلائل الامامه طبرى - بر نبودن چنين دخترى براى امام حسين عليه السلام دلالت ندارد؟
پاسخ : با توجّه به مطالب زير، پاسخ اين سؤ ال روشن مى شود:
1. در آن عصر، به دليل اندك بودن امكانات نگارش از يك سو، تعدّد فرزندان امامان از سوى ديگر، و سانسور و اختناق حكومت بنى اُميّه كه سيره نويسان را در كنترل خود داشتند از سوى سوم، و بالا خره عدم اهتمام به ضبط و ثبت همه امور و جزئيات تاريخ زندگى امامان موجب شده كه بسيارى از ماجراهاى زندگى آنان در پشت پردة خفا باقى بماند؛ بنابراين ذكرنكردن انها دليل بر نبود آنها نخواهد شد.
2. گاهى بر اثر همنام بودن، وجود نام رقيّه در يك خاندان موجب اشتباه در تاريخ شده و همين مطلب، امر را بر تاريخ نويسان اندك آن عصر، با امكانات محدودى كه داشتند، مشكل مى نموده است.
3. گاهى بعضى از دختران دو نام داشتند؛ مثلا طبق قرائنى كه خاطرنشان مى شود به احتمال قوى همين حضرت رقيّه را فاطمه صغيره مى خواندند، و شايد همين موضوع، باعث غفلت از نام اصلى او شده باشد.
4. چنانكه قبلا ذكر شد و بعد از اين نيز بيان مى شود، بعضى از علماى بزرگ از قدما، از حضرت رقيّه به عنوان دختر امام حسين ياد كرده‌اند و شهادت جانسوز او را در خرابه شام شرح داده اند. پس بايد نتيجه گرفت كه بايد كتابها و دلايلى در دسترس آنها بوده باشد كه بر اساس آن، از حضرت رقيّه سخن به ميان آورده اند؛ كتابهايى كه در دسترس ديگران نبوده است، و در دسترس ما نيز نيست.
بنابراين ذكر نشدن نام حضرت رقيّه در كتب حديث قديم هرگز دليل نبودن چنين دخترى براى امام حسين عليه السلام نخواهد بود، چنانكه عدم ثبت بسيارى از جزئيات ماجراى عاشورا و حوادث كربلا و پس از كربلا در مورد اسيران، در كتابهاى مربوطه، دليل آن نمى شود كه بيش از آنچه درباره كربلا و حوادث اسارت آن نوشته شده وجود نداشته است.6
پدر حضرت رقيّه
پدر بزرگوار حضرت رقيّه عليه السلام، امام عظيم، حسين بن على معروفتر از آن است كه نياز به توصيف و معرّفى داشته باشد.
مادر حضرت رقيه عليه السلام
مادر حضرت رقيه عليه السلام، مطابق بعضى از نقلها، (ام اسحاق) نام داشت كه قبلا همسر امام حسن عليه السلام بود، و آن حضرت در وصيت خود به برادرش امام حسين عليه السلام سفارش كرد كه با ام اسحاق ازدواج و فضايل بسيارى را براى آن بانو بر شمرد.7
و به نقلى، مادر رقيه عليه السلام (ام جعفر قضاعيه) بوده است ولى دليل مستندى در اين باره، در دسترس نيست.8
شيخ مفيد در كتاب ارشاد ام اسحاق بنت طلحه را مادر فاطمه بنت الحسين عليه السلام معرفى مى كند.9
سن حضرت رقيه عليه السلام
سن مبارك حضرت رقيه عليه السلام هنگام شهادت، طبق پاره اى از روايتها سه سال، و مطابق پاره اى ديگر چهار سال بود. برخى نيز پنج سال و هفت سال نقل كرده اند.
در كتاب وقايع الشهور و الايام نوشته علامه بيرجندى آمده است كه، دختر كوچك امام حسين عليه السلام در روز پنجم ماه صفر سال 61 وفات كرد، چنانكه همين مطلب در كتاب رياض القدس نيز نقل شده است.
پی نوشت:
1ـ تذكره الشهدا، ص 193 آيه الله ملا حبيب الله شريف كاشانى.
2ـ منتخب التواريخ ص 299
3ـ بحار الانوار ج 15، ص 39
4ـ ترجمه ارشاد مفيد ج 2، ص 16
5ـ سرگذشت جانسوز حضرت رقيه عليهاالسلام ص 9 به نقل از معالى السبطين ج 2 ص 214
6ـ سرگذشت حضرت رقيه عليهاالسلام ص 13
7ـ زندگانى چهارده معصوم عليه السلام مرحوم عماد زاده ج 1 ص 633 به نقل از اخبار الطول دينورى ص 262، ابصار العين فى انصار الحسين عليه السلام ص 368، كشف الغمه ج 2 ص 216 و عوالم جلد امام حسين عليه السلام ص 331 از انتشارات مدرسه الامام المهدى
8ـ السيد رقيه عليه السلام تاليف عامر الحلو، ص 42
9ـ ترجمه ارشاد ج 2 ص 137
منبع: کتاب ستاره درخشان شام حضرت رقيه دختر امام حسين علیه السلام
حجة الاسلام والمسلمین آقاى حاج شيخ على ربانى خلخالى