حضرت زینب(س) شریک امام حسین(ع)
آیةاللهالعظمی خویی قدس‌سره‌الشریف در کتاب رجالی خود، عبارتی بلند بالا آورده‌اند مبنی بر این‌که، «انّها لشریکة الحسین»؛ حضرت زینب(سلام الله علیها) سهام‌دار و شریک حسین(علیه السلام) است، از مدینه تا کربلا شراکت تمام‌عیار دارد و بعد از کربلا در تبیین فلسفه قیام حسینی سهیم است.
خبرگزاری حوزه در گفت‌وگو با حجة‌الاسلام و‌المسلمین حسین گنجی، بخشی از سجایای علمی اخلاقی حضرت زینبکبری(سلام الله علیها) را به بحث نشسته است.
حاصل این گفت‌وگو در ادامه تقدیم می‌شود.
* تو چه می‌دانی که زینب کیست؟
علامه مامقانی(ره) در کتاب تنقیح‌المقال وقتی به نام نامی حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) می‌رسد، می‌گوید: «زینب و ما زینب و ما ادراک ما زینب؟» زینب کیست و تو چه می‌دانی که زینب کیست؟ گویا این جملات را بر اساس سوره قدر بیان نموده است که لیلةالقدر حضرت زینب(سلام الله علیها) است. انسان وقتی به ابعاد مختلف شخصیت این بانوی بزرگ اسلام توجه می‌کند، به این جملات علامه مامقانی می‌رسد، هم‌چنین یادآور این شعر می‌شود که
زن مگو مردآفرین روزگار
زن مگو بنت‌الجلال اخت‌الوقار
زن مگو دست خدا در آستین
زن مگو خاک درش نقش جبین
*نام‌گذاری الهی
معمولا نام‌گذاری انسان‌ها توسط بستگان اتفاق می‌افتاد، حتی اگر که به نحوه نام‌گذاری انبیا هم توجه کنید، عمدتاً این‌گونه است و پدران و مادران نامی برای ایشان انتخاب می‌کردند. در داستان حضرت مریم(سلام الله علیها) نیز مادرشان برای او نامی انتخاب کرد«وإنی سمیتها مریم»؛ آل عمران/36.
اما حضرات معصومین(علیهم السلام) از این قاعده استثنا هستند و خدای منان برای ایشان نام‌گذاری کرده است و جالب و زیبا است که نام‌گذاری حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) نیز به انتخاب الهی بوده است.
حضرت زینب(سلام الله علیها) وقتی به دنیا آمدند، مادر ارجمندشان حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) او را خدمت پدر آوردند و گفتند: این مولود را نام‌گذاری کنید.
حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: من بر رسول خدا(صل الله و علیه و آله) سبقت نمی‌گیرم و حضرت رسول(صل الله و علیه و آله) به مسافرت رفته بودند. چون سه روز گذشت و آن‌حضرت از سفر آمدند، حضرت علی(علیه السلام) عرض کردند: یا رسول‌الله، خدای متعال دختری به فاطمه عطا فرموده، نامی برای او تعیین فرمایید.
حضرت فرمودند: من از خدا پیشی نمی‌گیرم. جبرئیل نازل شد و سلام خداوند را به پیامبر رسانید، و عرض کرد: خداوند نام این کودک را «زینب» اختیار نموده است.
*گریه بر مصایب حضرت زینب(سلام الله علیها) فضیلت گریه بر حسنینعلیهماالسلام دارد
این روایت راز زیبایی دارد، یعنی وقتی می‌خواهیم مناقب و جایگاه حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) را بیان کنیم، باید در کنار اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) فضایل و کمالات او را بیان نماییم و جالب این است که پیامبر ختمی‌مرتبت(صل الله و علیه و آله) برای مصایب آینده حضرت زینب(سلام الله علیها) گریه کردند و فرمودند: من بکی علی مصاب هذه البنت، کانک من بکی علی اخویها الحسن والحسین؛ (عوالم‌العلوم والمعارف والأحوال من‌الآیات والأخبار والأقوال/ 947)؛ کسی که برمصیبت‌های این دختر گریه کند، همانند کسی است که برای برادرانش، امام حسن و امام حسینعلیهماالسلام گریه کرده باشد. گریه بر مصایب زینب(سلام الله علیها) فضایل گریه بر امام حسن و امام حسینعلیهماالسلام را دارد و بیان فضایل گریه بر حسنینعلیهماالسلام، فرصت مستقل دیگری می‌طلبد تا معلوم گردد این عبارت پیامبر اکرم(صل الله و علیه و آله) چه معنای بلندی دارد. من از باب نمونه به یک روایت از امام صادق(علیه السلام) اکتفا می‌کنم.
حضرت در حدیثی می‌فرمایند: ادی حقنا کامل‌الزیارات/81، هر کس بر حسین(علیه السلام) گریه کند، حق ما را ادا کرده است. هیچ عملی نمی‌تواند حقوق اهل‌بیت(علیهم السلام) را ادا کند و تنها عملی که می‌تواند این حق را ادا کند، در سایه و به لطف گریه بر امام حسین(علیه السلام) است و این هم راز و رمز‌های خود را دارد و می‌طلبد که در بحث مستقلی بیان گردد.
*نگاهی نو به معانی «زینب»
*زینت پدر
معروف است زینب به معنای زینت پدر (زین اب) است.
حضرت زینب(سلام الله علیها) وارث فصاحت و علم و شجاعت و ایمان و قدرت مناظره امام علی(علیه السلام) است و او این ویژگی‌ها را در جریان حوادث کربلا ارائه داده است. راوی می‌گوید؛ وقتی حضرت زینب(سلام الله علیها) در کوفه آن خطابه بلند و بالا را خواند، بشیر بن خزیم الأسدی می‌گوید: ونظرت إلی زینب بنت علی یومئذٍ، ولم أر خفرةً والله أنطق منها! کأنها تفرّع من لسان أمیرالمؤمنین علی‌بن أبی‌طالب(علیه السلام)؛ اللهوف/192
در مجلس ابن‌زیاد، زینب خطبه‌ای خواند که ما گمان کردیم علی سخن می‌گوید، لحن صدا، علم، شجاعت و همه ویژگی‌های علی(علیه السلام) را در او دیدیم.
*درخت تنهای تنومند تنها در بیابان
معنای دومی که اهل لغت برای «زینب» بیان نموده‌اند؛ درخت تنهای تنومند، تنهای در بیابان است؛ به‌راستی حضرت زینب(سلام الله علیها) شجره طیبه است. در آیه 24 سوره ابراهیم، چهار ویژگی برای شجره طیبه بیان شده است، ألم تر کیف ضرب‌الله مثلاً کلمةً طیبةً کشجرةٍ طیبةٍ أصلها ثابتٌ و فرعها فی‌السماء؛ و حضرت زینب(سلام الله علیها) شجره طیبه است و میوه‌هایی که برای جامعه بشریت داده است، میوه چهار فصل است و غیر شیعه هم از این میوه‌ها بهره می‌برد.
*دو حکایت زیبا در کمالات توحیدی حضرت زینب(سلام الله علیها) در کودکی
نقل است که حضرت علی(علیه السلام) به حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) در زمانی کودکی فرمودند: بگو یک! او گفت: یک.
حضرت ادامه دادند: بگو دو! زینب(سلام الله علیها) نگاهی به پدر کرد و گفت: خجالت می‌کشم به زبانی که گفتم یک، بگویم دو!
*قلب فقط جای خداست
هم‌چنین نقل شده است: که حضرت زینب(سلام الله علیها) در کودکی برای پدر شیرین‌زبانی می‌کرد، گفت: پدر! ما را دوست داری؟ امام(علیه السلام) پاسخ دادند: بله دختر عزیزم، فرزندان من جگرگوشه‌های من هستند. زینب(سلام الله علیها) ، لبخندی زد و گفت: پدر جان، دوگونه دوستی، در قلب مؤمن جمع نمی‌شود، دوستی خداوند و دوستی فرزندان. حال اگر ناگزیر از تعریف باشیم، برای ما شفقت و مهر است و برای خداوند دوستی خالص!
*کلمات توحیدی حضرت زینب در مجلس ابن‌زیاد
این توحید در مجلس ابن‌زیاد هم مطرح می‌شود؛ زمانی که در مجلس کوفه، ابن‌زیاد خطاب به حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) می‌گوید: کیف رأیت صنع‌الله بأخیک و أهل بیتک؟!
حضرت زینب(سلام الله علیها) فرمودند: ما رأیت إلا جمیلًا، هؤلاء قوم کتب‌الله علیهم‌القتل فبرزوا إلی مضاجعهم، و سیجمع‌الله بینک و بینهم فتحاج و تخاصم، فانظر لمن‌الفلج یومئذٍ، ثکلتک أمک یابن مرجانة!؛ بحارالانوار/45/116؛
این کلمات بیان‌گر توحید بالای حضرت زینب(سلام الله علیها) است و یادآور این اشعار سعدی شیرازی که گفت:
سلسله موی دوست، حلقه دام بلاست
هرکه در این حلقه نیست، فارغ از این ماجراست
گر بزنندم به تیغ، در نظرش بی‌دریغ
دیدن او یک‌نظر، صد چو منش خون‌بهاست
گر برود جان ما، در طلب وصل دوست
حیف نباشد که دوست، دوست‌تر از جان ماست
دعوی عشاق را، شرع نخواهد بیان
گونه زردش دلیل، ناله زارش گواست
مایه پرهیزگار، قوت صبرست و عقل
عقل گرفتار عشق، صبر زبون هواست
دلشده پای‌بند، گردن جان در کمند
زهره گفتار نه، کاین چه سبب وان چراست
مالک ملک وجود، حاکم ردّ و قبول
هرچه کند جور نیست، ور تو بنالی جفاست
تیغ برآر از نیام، زهر برافکن به جام
کز قِبَلِ ما قبول، وز طرف ما رضاست
گر بنوازی به لطف، ور بگدازی به قهر
حکم تو بر من روان، زجر تو بر من رواست
هرکه به جور رقیب، یا به جفای حبیب
عهد فرامش کند، مدعی بی‌وفاست
*کلمات توحیدی حضرت زینب(سلام الله علیها) در گودال قتلگاه:
حضرت زینب(سلام الله علیها) در گودال قتلگاه هم درس زیبای توحید را بیان کرده است.
حفظ دین خدا قربانی میخواهد که حضرت حسین‌بن علی(علیه السلام) و یاران و فرزندانشان، قربانیان اهل‌بیت(علیهم السلام) در این راه بودند.
حضرت زینب (سلام الله علیها) پس از حضور بر بالین حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) و در کنار پیکر قطعه قطعه برادر، چنین گفت:اللهم تقبل منا هذا القربان، خدایا این قربانی را از ما بپذیر؛ حیاةالأمام الحسین/2/301.
یعنی علت حرکت و قیام و شهادت‌طلبی ما و قربان‌دادن‌های ما، همه به‌خاطر خدا بوده است، و حضرت زینب(سلام الله علیها) لبریز از توحید و معارف است. در شب یازده محرم، خیمه‌ها آتش گرفته و حضرت زینب(سلام الله علیها) این همه مصایب دیده، ولی به نماز شب ایستاده است.
*حضرت زینب(سلام الله علیها) شریک امام حسین(علیه السلام) است
آیةاللهالعظمی خویی قدس‌سره‌الشریف در کتاب رجالی خود، عبارتی بلند بالا آورده است: «و انها لشریکة‌الحسین»؛ حضرتزینب(سلام الله علیها) سهام‌دار و شریک امام حسین(علیه السلام) است. از مدینه تا کربلا شراکت تمام‌عیار دارد و بعد از کربلا حضرتزینب(سلام الله علیها) در تبیین و روشنگری فلسفه قیام حسینی سهیم است.
*علم لدنی و ولایت تکوینی
امام سجاد(علیه السلام) نسبت به عمه‌جانشان حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) و خطاب به خود حضرت فرمودند: و انت بحمدالله عالمةٌ غیرمعلمة، فهمةٌ غیرمفهمة؛ احتجاج طبرسی/2/305 و نفس المهموم/360؛ عمه‌جان تو بحمدالله عالمه غیر معلمه هستی. چراکه در دامن حضرت فاطمه زهرا و علی‌بن‌ابیطالب و حسن و حسین(علیهم السلام) آموخته‌ای آن‌چه را که باید بیاموزی.
حضرت زینب(سلام الله علیها) صاحب علم لدنی و ولایت تکوینی است، لذا علامه مامقانی(ره) در اثبات عصمت حضرت زینبکبری(سلام الله علیها) می‌فرماید: اگر کسی قائل به عصمت حضرت زینب(سلام الله علیها) شد، کسی حق انکار ندارد، لیس لاحد ان ینکر.