تربیتی که مسیر تاریخ را عوض کرد، بازخوانی سیره تربیتی حضرت زهرا(س)
ریاحین : دوره مادری حضرت زهرا(س) کمتر از ۸ سال است ولی در این دوره فرزندانی تربیت کردند که نقش مهمی در مسیر تاریخ و تربیت بشر دارند. نمونه‌های فراوانی از مؤلفه‌های تربیتی ایشان در روایات رسیده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) درباره نقش تاثیرگذار حضرت زهرا(س) بیان کرد: حضرت زهرا(س) در عرصه‌های گوناگون حیات نقش‌های متفاوتی دارد؛ به عنوان نمونه در حوزه تربیتی آن گاه که مادر خانه است، در عرصه همسرداری آن زمان که به عنوان همسر و زوجه در کنار امیرالمومنین(ع) است و وقتی که به عنوان دختر در خانه رسول الله(ص) و رابطه دختری و پدری برقرار است و همین‌طور در عرصه اجتماع و سیاست که در تمام دوره‌ها حضور حضرت نقش دارد. حضرت زهرا(س) در تمام این نقش‌ها یادگارهای بسیار ارزشمند و ماندگاری را برای بشر به ارمغان گذاشته است. ما به تناسب روز زن و مادر بیشتر به عرصه تربیتی می‌پردازیم، چراکه بیشتر مورد نیاز است و از حیث کاربردی هم کاربردی‌ترین‌ها در همین عرصه است.
وی با اشاره به اصول تربیتی حضرت زهرا(س) گفت: حضرت در خانه و آن هنگامی که مادر است نقش‌های بسیار مهم و مؤثری دارد و تنها کافی است اشاره‌ای کنیم که حضرت فاطمه(س) شاید کمتر از 8 سال در دوره عمر خود به عنوان مادر شناخته می‌شود. چرا که زمانی که حضرت به شهادت می‌رسند فرزندان ایشان کمتر از 8 سال دارند و امام حسن مجتبی(ع) بزرگترین فرزندشان حدودا 7 سال دارند.
تاریخ‌سازی با 8 سال تربیت
حجت‌الاسلام رستم‌نژاد حادثه کربلا را برخاسته از تربیت زهرایی امام حسین(ع) دانست و عنوان کرد: دوره مادری حضرت زهرا(س) کمتر از 8 سال است و در این دوره ببینید که چه فرزندانی را تربیت کرده‌اند و این فرزندان چه سهمی در تاریخ و تربیت بشر دارند. همه اینها مثل امام حسن(ع) امام حسین(ع) و حضرت زینب(س) و ام کلثوم و محسن که در واقع به دنیا نیامده شهید شد. باید توجه کرد چه آثاری از این 4 فرزند مانده است. حادثه کربلا حادثه ای است که از دامن حضرت زهرا(س) و تربیت ایشان برخاسته است و لذا وقتی امام حسین(ع) با پیشنهاد بیعت یزید مواجه می‌شود، می‌فرماید: «خدا از ما این را نمی‌پذیرد که من حسین با شخصی مثل یزید بیعت کنم و رسول او هم نمی‌پذیرد» و بعد می‌فرماید: دامن‌های پاکی که مرا پرورش دادند، نمی‌پذیرند که من زیر بار ذلت بروم و به مادر خود اشاره می‌کند».
وی در ادامه افزود: ببنید بشر در ذلت‌ناپذیری چقدر مدیون امام حسین(ع) است و بشر نه‌تنها شیعیان بلکه هرجا سخن از آزادگی و آزادی و عزت است، الهام‌گرفته از کربلای امام حسین(ع) است و کربلا خود چکیده وجود حضرت زهرا(س) و تربیت ایشان است. مجموع بشر مدیون وجود و تربیت زهرایی مادرانه و عاطفانه حضرت زهرا(س) است که چنین انسان‌هایی را در یک چهاردیواری به حسب ظاهر کوچک تحویل بشریت می‌دهد.
کوثر؛ نهری در کویر تشنه‌گان حقیقت
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) با اشاره به کوثر بودن حضرت فاطمه(س) اظهار کرد: در روایت آمده است که حضرا زهرا(س) کوثر است و آیه شریفه «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ» در مدح حضرت زهرا در قرآن نازل شده است. یک معنای کوثر نهر جاری است. عقیده بنده این است که این یک تشبیه است و مفهومی دارد و مفهوم آن این است که حضرت زهرا(س) و تربیت زهرایی حضرت در وجود فرزندانشان مانند نهر جاری آب را به کویر انسان‌های تشنه می‌رساند و این نهر از حضرت زهرا(س) سرچشمه می‌گیرد و این چشمه جوشان خود وجود حضرت است.
وی در ادامه اضافه کرد: بشر تربیت شده مکتب امام حسین(ع) است و بعد از این بیشتر خواهد شد و بشر تربیت شده مکتب فرزندان حضرت زهرا(س) یعنی اهل بیت(ع) است. و این در واقع کانالی است که از منبعی مانند حضرت زهرا(س) می‌جوشد و در فرزندانش امتداد پیدا می‌کند و بشر هم عطش خود را از این نهر دریافت می‌کند و این می‌تواند یکی از مفاهیم کوثر بودن حضرت باشد. اما به این بپردازیم که حضرت در خانه چه کرد که چنین انسان هایی تحویل جامعه داد که همه بشر بر سر سفره تربیت آنها بنشینند.
تربیت اجتماعی امام حسن(ع) از دوران کودکی
رستم‌نژاد با استناد به روایتی در خصوص تربیت امام حسن(ع) گفت: حضرت زهرا(س) به استناد روایات در خانه کارهای بس عظیمی می‌کند. راجع امام حسن(ع) روایاتی داریم. مثلا امام حسن مجتبی(ع) به دستور مادر وارد مسجد می‌شود؛ یعنی حضرت زهرا امام حسن(ع) به مسجد می‌فرستد. امام حسن(ع) در دوران طفولیت و 7 سالگی است که مادر را از دست می‌دهد و معلوم است که پیش از این سن روال و سیره تربیتی شکل گرفته است.
وی ادامه داد: حضرت امام حسن(ع) را به مسجد می‌فرستد نه برای بازی گوشی که حاشالله که از این خاندان بعید است بلکه به او می‌گوید به مسجد برو هم در نماز شرکت کن و هم بعد از نماز بنشین و سخنرانی پیغمبر(ص) جدت را گوش کن و بعد آن سخنرانی را بیا در خانه برای من تقریر کن. این نکته بسیار مهمی است یعنی امام حسن(ع) باید سخنرانی را با تمام توجه گوش کند، حفظ کند و بعد در منزل برای مادر یک بار دیگر سخنان پیامبر را تقریر کند.
آموزش دین بر اساس روش تقریر
حجت‌الاسلام رستم‌نژاد با اشاره به اصول تربیتی حضرت در این روایت بیان کرد: در این کار حضرت چند اصل از اصول تربیتی گنجانده شده. اولا احترام به فرزند و او را با بزرگان محشور کردن، در مکتبی مانند مکتب پیغمبر(ص) نشاندن و امر به گوش دادن و توجه کردن به سخنان. در حال حاضر یکی از مصیبت‌های امروز ما این است که کودکان اصلا گوش نمی‌دهند و دچار سرگرمی‌هایی چون موبایل، لپ‌تاپ و اینترنت و این فضاها هستند و هنر گوش کردن در جامعه در حال از دست رفتن است.
وی افزود: حضرت زهرا(س) گوش دادن را به کودکان خود می‌آموزد و در عین حال نه‌تنها گوش دادن و از این گوش شنیدن و از آن گوش در کردن بلکه توجه کردن و حفظ کردن مطالب و قدرت تقریر سخنان. ببینید چقدر در این یک عمل اصول تربیتی قرار دارد.
رستم‌نژاد با اشاره به اصول آموزشی یادگیری در حوزه‌های علمیه گفت: در حوزه‌های علمیه یک رسم قدیمی وجود داشت که البته در حال حاضر کمرنگ شده و آن تقریر درس استاد بود. استادی که درسی را می داد و می‌رفت شاگردی که بعد از استاد بهترین شاگرد است، بعد از رفتن استاد به جای استاد می‌نشست و همان درس را برای شاگردان ضعیف‌تر تقریر می‌کرد و تقریر یعنی بازخوانی و دوباره بیان کردن. پس این یک اصل آموزشی است.
وی در ادامه تصریح کرد: به دستور حضرت زهرا(س) امام حسن(ع) از کودکی به مسجد می‌رود و اجتماعی می‌شود و هنر گوش دادن را می‌آموزد و تقویت حافظه اتفاق می‌افتد. با تقریر در منزل مطالب در ذهن ته‌نشین شده و نهادینه کردن مطالب در جان انسان همه از اصول تربیتی است که حضرت زهرا(س) در این یک روایت انجام می‌دهد.
توجه به اصل تشویق در تربیت
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) در خصوص اهتمام جدی حضرت فاطمه(س) به تربیت فرزندان عنوان کرد: با این همه اصولی که در همین یک روایت وجود داشت تشویق نیز یکی دیگر از نکات تربیتی حضرت بود. هنگامی که مادر تقریر امام حسن(ع) را می‌شنید با تمام وجود گوش می‌داد و بعد اظهاراتی که از حضرت زهرا(س) رسیده بسیار جالب است که می‌فرمود: یعنی تو این همه را حفظ کرده‌ای؟ احسنت ماشاالله و جالب است که حضرت زهرا (س) این خبر را به پدر یعنی امیرالمومنین(ع) منتقل می‌کند که فرزندم به تعبیر ما چقدر پیشرفت کرده است و کلام رسول الله(ص) را مو به مو بیان می‌کند. تشویق از طرف پدر و مادر نشان می‌دهد که حضرت بسیار به تربیت فرزندانش اهمیت می دهد.
تربیت فضه در خانه حضرت زهراء(س)
رستم‌نژاد اولین نقش زنان را مادری دانست و گفت: حضرت فضه خادمه حضرت زهرا(س) و حضرت حتی این خادمه را رها نکرده چه رسد به فرزندان خود. در خانه حضرت فاطمه(س) خادمه ایشان فضه حافظ کل قران شد. این تربیت زهرایی است. امروزه یکی از مشکلاتی که داریم این است که ماردان ما آن نقش مادری را باید داشته باشند و این هنر و نقش اول است.
تربیت فرزندان در غزوه‌های امیرالمؤمنین(ع)
وی ادامه داد: حضرت امیر(ع) در سال‌هایی که با حضرت زهرا(س) زندگی می‌کند نزدیک به 80 غزوه و جنگ و سفر در این مدت اندک انجام می‌دهد و در تمام اینها امیرالمومنین(ع) باید بروند و خیلی در خانه نیستند و تربیت فرزند به طور مستقیم اساسا متوجه مادر است و این چیزی است که امروزه کمرنگ شده است.
حجت‌الاسلام رستم‌نژاد قوام خانواده را وابسته به مادر خانواده دانست و اظهار کرد: اگر بخواهیم فرهنگ را به نسل آینده منتقل کنیم اصل و اساس آن به خانواده بر می‌گردد و قوام و قیام خانواده نیز جدای از جنبه‌های اقتصادی، سیاستی و مدیریتی به مادر برمی‌گردد و مادر است که می‌تواند کانون خانواده را گرم کند و حلقه اتصال خانه و خانواده است و این نکته بسیار مهمی است که نباید فراموش شود.
حفظ قوام و شیرازه خانواده وابسته به مادر است
وی تصریح کرد: به نظر بنده آن مهمی که ما امروز باید از حضرت زهرا(س) به عنوان یک مرهم و درمان بگیریم این است که مادر شیرازه خانواده را نگه می‌دارد و شیرازه خانواده به وجود شخصیتی مانند حضرت زهرا(س) خانه و فرزندان امیرالمومنین (ع) شکل می‌گیرند.
رستم‌نژاد با اشاره به شرایط روز جامعه، الهام‌گرفتن از سیره حضرت زهرا(س) بیش از پیش ضروری خواند و گفت: اینکه ما فرزند را رها کنیم و با کامپیوتر و وسائل امروزی سرگرم کنیم و به کوچه و خیابان برود طبیعی است که نمی‌توانیم از پس تربیت صحیح فرزند برآییم، خصوصا در این دوره که تربیت‌کردن بسیار سخت شده و دیوارها بین خانه‌ها کم شده و اصلا دیگر دیواری وجود ندارد. خانواده‌های در چنین شرایطی باید بیشتر از حضرت زهرا(س) درس و الهام بگیرند و ان شاءالله ما بتوانیم به اندازه ظرفیت و وسع خود به سیره تربیتی حضرت زهرا(س) نزدیک‌تر شویم.
* حدیثه سوختانلو