ماجرای هجوم با آتش و گفت وگوی حضرت فاطمه مقابل در خانه، تحلیل تاریخی سید جعفر شهیدی
ریاحین ـ آنچه در پی می آید فرازهایی از این کتاب درباره واقعه هجوم به خانه پیامبر بعد از وفات رسول خداست:
«و انه لیعلم ان محلى منها محل القطب من الرحى» (على علیه السلام)
خانه پیامبر ماتمکده است. على (ع) فاطمه عباس زبیر و فرزندان فاطمه حسن حسین، دختران او زینب و ام کلثوم اشک مىریزند.على به مکارى اسماء بنت عمیس مشغول شست و شوى پیغمبر است. کار شستشوى بدن پیغمبر تمام شده یا نشده بانگى بگوش مىرسد: الله اکبر.
علی به عباس می گوید: عمو! معنى این تکبیر چیست؟
- معنى آن این است که آنچه نباید بشود شد.
دیرى نمىگذرد که بیرون حجره عایشه همهمه و فریادى بگوش مىرسد.
فریاد هر لحظه رساتر مىشود:
- بیرون بیائید! بیرون بیائید! و گرنه همهتان را آتش مىزنیم!
دختر پیغمبر مقابل در خانه مىرود. در آنجا با "عمر" روبرو مىشود که آتشى در دست دارد.
فاطمه می گوید: عمر! چه شده؟ چه خبر است؟
عمر می گوید: على، عباس و بنى هاشم باید به مسجد بیایند و با خلیفه پیغمبر بیعت کنند.
فاطمه به او می گوید: کدام خلیفه؟ امام مسلمانان هم اکنون درون خانه عایشه بالاى جسد پیغمبر نشسته است.
عمر جواب می دهد: از این لحظه امام مسلمانان ابوبکر است. مردم در سقیفه بنى ساعده با او بیعت کردند. بنى هاشم هم باید با او بیعت کنند.
فاطمه : و اگر نیایند؟
عمر: خانه را با هر که در او هست آتش خواهم زد. مگر آنکه شما هم آنچه مسلمانان پذیرفتهاند، بپذیرید.
فاطمه: عمر! مىخواهى خانه ما را آتش بزنى؟
عمر: آرى
و....
بررسی تاریخی این ماجرا توسط دکتر جعفر شهیدی
این گفت وگو به همین صورت بین دختر پیغمبر و صحابى بزرگ و مهاجر و سابق در اسلام صورت گرفته است یا نه؟ خدا می داند.
اکنون که مشغول نوشتن این داستان هستم کتاب ابن عبد ربه اندلسى (عقد الفرید) و انساب الاشراف بلاذرى را پیش چشم دارم.داستان را چنانکه نوشته شد از آن دو کتاب نقل مىکنم. بسیار بعید و بلکه ناممکن مىنماید چنین داستانى را بدین صورت، هواخواهان شیعه یا دستههاى سیاسى موافق آنان ساخته باشند. چراکه دوستداران شیعه در سدههاى نخستین اسلام نیروئى نداشته و در اقلیت بسر مىبردهاند.
چنانکه مىبینیم این گزارش در سندهاى مغرب اسلامى هم منعکس شده است.بدین ترتیب احتمال جعل در آن نمىرود.
در کتاب هاى دیگر نیز مطالبى از همین دست ملایمتر یا سختتردیده مىشود.
طبرى می نویسد: انصار گفتند ما جز با على بیعت نمىکنیم. عمر بن خطاب به خانه على (ع) رفت . طلحه و زبیر و گروهى از مهاجران در آنجا بودند.
عمر گفت: به خدا قسم اگر براى بیعت با ابو بکر بیرون نیایید شما را آتش خواهم زد. زبیر با شمشیر کشیده بیرون آمد. پایش لغزید و برو افتاد. مردم بر سر او ریختند و او را گرفتند. راستى در آن روز چرا چنین گفت وگوهائى بین یاران پیغمبر در گرفت؟ اینان کسانى بودند که در روزهاى سختبیارى دین خدا آمدند. بارها جان خود را بر کف نهاده به کام دشمن رفتند.چه شد که بزودى چنین بجان هم افتادند؟.
على و خانواده پیغمبر چه گناهى کرده بودند که باید آنان را آتش زد. بر فرض که داستان غدیر درست نباشد. بر فرض که بگوئیم پیغمبر کسى را به جانشینى نگمارده است. بر فرض که بر مقدمات انتخاب سقیفه ایرادى نگیرند. سر پیچى از بیعت در اسلام سابقه داشت.بیعت نکردن با خلیفه گناه کبیره نیست. حکم فقهى سند مىخواهد. سند این حکم چه بوده است؟ آیا این حدیث را که از اسامه رسیده است مدرک اجتهاد خود قرار داده بودند. (لینتهین رجال عن ترک الجماعة اولا حرفن بیوتهم ).
بر فرض درستبودن روایت از جهت متن و سند آیا این حدیثبر آن جمع قابل انطباق است؟ این حدیث را محدثان در باب صلوة آوردهاند.
پس مقصود تخلف از نماز جماعت است. از اینها گذشته آنهمه شتاب در برگزیدن خلیفه براى چه بود؟ و از آن شگفتترآن گفت وگو و ستیز که میان مهاجر و انصار در گرفت چرا؟
آیا انصار واقعه جحفه را نمىدانستند یا نمىپذیرفتند؟ آیا مىتوان گفت از صد هزار تن مردم یا بیشتر که در جحفه گرد آمدند و حدیث غدیر را شنیدند هیچ یک از مردم مدینه نبود و این خبر به تیره اوس و خزرج نرسید؟.
از اجتماع جحفه سه ماه نمىگذشت. رئیس تیره خزرج که خود و کسان او صمیمانه اسلام و پیغمبر اسلام را یارى کردند چرا در آن روز خواهان ریاستشدند؟ و چرا به مصالحه با قریش تن در دادند و گفتند از ما امیرى و از شما امیرى؟مگر امارت مسلمانان را چون ریاست قبیله مىدانستند؟.
چرا این مسلمانان غمخوار امت و دین نخست به شستشو و خاک سپردن پیغمبر نپرداختند؟
شاید چنانکه گفتیم مىترسیدند فتنه برخیزد. ابو سفیان در کمین بود. ولى چرا از بنى هاشم کسى را در آن جمع نخواندند؟ آیا ابو سفیان و توطئه او براى اسلام آن اندازه خطرناک بود که چند ساعت هم نباید از آن غفلت کرد؟
ابو سفیان در آن روز که بود؟ حاکم دهکده کوچک نجران؟ اگر اوس خزرج مهاجران و تیرههاى هاشمى و بنى تمیم و بنى عدى و دستههاى دیگر با هم یکدست مىشدند ابو سفیان و تیره امیه چکارى از پیش مىبردند؟و چه مىتوانستند بکنند؟ هیچ! آیا بیم آن مىرفت که اگر امیر مسلمانان بزودى انتخاب نشود پیش آمد ناگوارى رخ خواهد داد؟ در طول چهارده قرن یا اندکى کمتر صدها بار این پرسشها مطرح شده و بدان پاسخها دادهاند چنانکه در جاى دیگر نوشتهام این پاسخها بیشتر بر پایه مغلوب ساختن حریف در میدان مناظره است نه براى روشن ساختن حقیقت. به نظر مىرسد در آنروز کسانى بیشتر در این اندیشه بودند که چگونه باید هر چه زودتر حاکم را برگزینند و کمتر بدین مىاندیشیدند که حکومت چگونه باید اداره شود و به تعبیر دیگر از دو پایهاى که اسلام بر آن استوار است (دین و حکومت) بیشتر به پایه حکومت تکیه داشتند.
گویا آنان پیش خود چنین استدلال مىکردند: چون تکلیف حکومت مرکزى معین شد و حاکم قدرت را بدست گرفت دیگر کارها نیز درستخواهد شد. درست است و ما مىبینیم چون مدینه توانست وحدت خود را تامین کنددر مقابل مرتدان ایستاد.و آنانرا سر جاى خود نشاند.و پس از فرو نشاندن آشوب داخلى آماده کشور گشائى گردید. ولى آیا اصل حکومت و انتخاب زمامدار را مىتوان از دین جدا ساخت؟به خصوص که شارع اسلام خود این اصل را تثبیت کرده باشد؟به هر حال نزدیک به چهارده قرن بر این حادثه مىگذرد.آنان که در آن روز چنان راهى را پیش پاى مسلمانان نهادندغم دین داشتند یا بیم فرو ریختن حکومت را نمىدانم.
شاید غم هر دو را داشتند و شاید پیش خود چنین مىاندیشیدند که اگر شخصیتى برجسته عالم پرهیزگارو از خاندان پیغمبرآن اندازه تمکن یابد که گروهى را راضى نگاهدارد ممکن استدر قدرت حاکم تزلزلى پدید آید.این اشارت کوتاه که در تاریخ طبرى آمده باز گوینده چنین حقیقتى است:
«پس از رحلت دختر پیغمبر چون على (ع) دید مردم از او روى گرداندند با ابو بکر بیعت کرد» آرى چنانکه فرزند على گفته است «مردم بنده دنیایند...چون آزمایش شوند دینداران اندک خواهند بود.»
چنانکه در جاى دیگر نوشتهام من نمىخواهم عاطفه گروهى از مسلمانان جریحهدار شود نمىخواهم خود را در کارى داخل کنم که دستهاى از مسلمانان براى خاطر دین یا دنیا خود را در آن در آوردند. آنان نزد پروردگار خویش رفتهاندو حسابشان با اوست. اگر غم دین داشتهاند و از آن کردارها و رفتارها خدا را مىخواستهاند پروردگار بهترین داورست. اما سخن شهرستانى سخنى بسیار پر معنى است که «در اسلام در هیچ زمان هیچ شمشیرى چون شمشیرى که بخاطر امامت کشیده شد بر بنیاد دین آهیخته نگردید.» باز در جاى دیگر نوشتهام که اگر نسل بعد و نسلهاى دیگر در اخلاص و فداکارى هم پایه مهاجران و انصار بودند. امروز تاریخ مسلمانان به گونه دیگرى نوشته مىشد.