زهرای بتول(س)؛ مصداق كامل «وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِيلًا» و انقطاع از ماسوی الله

ریاحین ـ حجت‌الاسلام والمسلمين محمدجواد رودگر، رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی و نويسنده كتاب «زهره آسمان»، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، اظهار كرد: با وجود كوتاه بودن عمر حضرت زهرا(س) احاديث و روايات، چند خطبه و به‌خصوص نيايش‌های فراوانی از ايشان در اختيار داريم كه اين‌ها خود بالغ بر سه يا چهار جلد كتاب خواهد شد.

وی افزود: از سوی ديگر رواياتی در رابطه با شخصيت ايشان چه از طريق اماميه و چه از طريق اهل سنت نقل شده كه در حوزه فاطمه‌شناسی بسيار قابل استفاده است. به عبارت ديگر سلسله مطالب نسبتاً جامعی از خود ايشان بر جای مانده كه هر دو دسته مطالب می‌تواند در حوزه فاطمه‌شناسی به ما كمك كند.

رودگر با اشاره به اين‌كه در سال‌های اخير كنگره‌ها و همايش‌هايی در حوزه فاطمه‌شناسی برگزار شده، گفت: اين‌ها خود قدم‌های مثبتی است كه در اين زمينه برداشته شده و برخی از كتاب‌هايی كه در سال‌های اخير وارد بازار شده و برخی از بزرگان ما زحماتی را در اين زمينه كشيده‌اند، تا حدی قابل توجه بوده است. كتابی نيز در رابطه با كتاب‌شناسی حضرت زهرا(س) منتشر شده كه تقويت و تكميل آن در جهت استفاده در حوزه فاطمه‌شناسی بسيار مفيد و مؤثر است.

وی ادامه داد: همچنين ما در باب تفسير بسياری از آيات قرآن كريم در ميان مفسران شيعه و سنی رواياتی داريم كه مصداق بسياری از آيات قرآن حضرت زهرا(س) است و استخراج اين آيات نيز می‌تواند ما را در حوزه فاطمه‌شناسی بسيار ياری كند. همچنين در حوزه ادبيات، به خصوص ادبيات عرفانی و شخصيت‌شناسی معصومين(ع) نيز حاوی مضامين بلند علمی و عرفانی است كه باز می‌تواند به ما در رابطه با شناخت شخصيت ايشان كمك كند.

رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی در بخشی از سخنان خود گفت: ابن‌ شهر آشوب از از ابوهاشم عسكری و او از امام حسن عسكری(ع) روايتی نقل كرده كه از آن حضرت سؤال شد كه چرا حضرت فاطمه(س) را «زهرا» ناميده‌اند؟ امام(ع) پاسخ می‌دهند: زيرا رخسار ايشان در ابتدای روز مانند خورشيد فروزان، در وقت زوال مانند ماه تابان و در وقت غروب همچنان ستاره درخشانی برای اميرالمؤمنين(ع) می‌درخشيد.

وی اضافه كرد: درباره اين روايت و مضامين آن، هم روايات و هم تفسيرها و و به تعبيری تأويل‌هايی داريم كه هر كدام از آن انوار ساطع از حضرت زهرا(س)، برای نمونه سفيدی، زردی، سرخی (همان‌گونه كه در روايت آمده) جلوه‌گاه‌های خاص به خود را دارند.

اين محقق و پژوهشگر عرفان اسلامی اضافه كرد: همچنين در روايت ديگری از امام صادق(ع) اين مضمون به صورت ديگری آمده است: نوری كه در نماز صبح می‌درخشيد، سفيد، در نماز ظهر نور زرد و در نماز مغرب و پايان روز، نور سرخ بوده است. جالب آن است كه اين سفيدی و زردی و سرخی در عرفان و حكمت متعاليه تعابير عميق و بلند عرفانی دارد و ناظر به مراتب و مقامات كشفی و شهودی است كه البته شايد بيان تأويلات اين‌چنينی در اين موضع دشوار باشد.

شارح «رساله الولاية» علامه طباطبايی همچنين با اشاره كه تفاسيری كه بزرگان ما درباره برخی ديگر از عناوين ايشان ذكر كرده‌اند(از جمله صديقه، طاهره و...) گفت: ايشان را بتول ناميده‌اند؛ بتول مصداق «وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِيلًا؛ و تنها به او بپرداز»(مزمل/8) است؛ بتول كسی است كه انصراف و انقطاع پيدا كرده و فانی مطلق در اسماء حضرت حق شده و همه چيز را مظاهر جمال و جلال الهی می‌داند.

نويسنده كتاب «زهره آسمان» ـ با موضوع شخصيت عرفانی حضرت زهرا(س) ـ درباره وجه تسميه اين كتاب اظهار كرد: علت آن است كه در روايات آمده كه آن حضرت را در آسمان‌ها زهره و در زمين زهرا(س) می‌نامند. اگر ما بخواهيم هريك از اسماء و اوصاف ايشان و نيز وجهه اجتماعی و سياسی ايشان و ولايتمداری ايشان را به عنوان شهيده صراط مستقيم ولايت بشكافيم و مورد دوباره‌خوانی قرار دهيم، اين امر می‌تواند برای جامعه ما مفيد باشد.

رئيس پژوهشكده دين‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی ادامه داد: از سوی ديگر حضرت زهرا(س) می‌تواند هم در نيايش و نماز و ارتباط با خدا و هم در ارتباط با خود و هم در ارتباط با جهان به عنوان يك الگوی تمام‌عيار مطرح شود و ما می‌توانيم در همه اين ساحت‌ها، از وجود ذی‌جود ايشان استفاده كنيم.

وی خطبه حضرت زهرا(س) را حقيقتاً يك دوره اسلام‌شناسی فشرده خواند و اظهار كرد: بزرگان ما گفته‌اند كه يكی از علائم شيعه آن است كه خطبه آن حضرت(س) و يا خطبه شقشقيه حضرت اميرالمؤمنين(ع) را حفظ باشد. علت تمركز و تأكيد بزرگان ما بر اين مطلب آن است كه اين خطبه يك دوره تعاليم اسلامی را در بخش اصول و فروع دين مطرح كرده و حاكی از اسلام‌شناسی جامع‌انديشانه آن حضرت است.

نويسنده كتاب‌ «عرفان قرآن» تصريح كرد: اگر بخواهيم نكات مطرح شده از ايشان را درباره توحيد، به‌ويژه توحيد وجودی و صمدی و قرآنی در پرتو تأويلات عرفانی مورد بحث قرار دهيم، ظرفيت و استعداد فراوانی در اين زمينه را در اين خطبه شاهد خواهيم بود.

رودگر در پايان سخنان خود تصريح كرد: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی در پژوهشكده دانشنامه‌نگاری خود، 5 جلد دانشنامه فاطمی تدوين كرده است كه به زودی وارد بازار علم و معرفت در حوزه فاطمه‌شناسی خواهد شد.