دانشنامه شهادت حضرت زهرا(س)

ریاحین ـ هنگامى که يک محقق پس از سال ها تصميم مى گيرد به واقعه اى تاريخى بنگرد، عواملى وجود دارند که در فهم و تحليل صحيح اين واقعه، مى توانند مشکل ساز شوند. برخى از اين عوامل، منجر به عدم فهم صحيح واقعيّت اتّفاق افتاده مى شوند (اصل رويداد) و دسته ى ديگر عوامل، به عدم تحليل صحيح آن واقعه منتهى مى شوند (علّت رويداد). گونه هاى مختلف تحريف تاريخ نمونه هايى از عوامل دسته ى اول و عدم شناخت موقعيت هاى زمانى و مکانى مثالى از عوامل دسته ى دوم مى باشد. سلسله وقايعى که پس از رحلت پيامبر خدا(ص) تا شهادت حضرت زهرا (س) اتّفاق افتاده اند، از مهم ترين حوادث تاريخ اسلام به شمارمى روند،اگرچه در برهه اى کوتاه رخ داده اند، اما تأثيرى دراز مدّت برجامعه ى اسلامى از خود به جاى گذارده اند. بنا براين جا دارد به مناسبت فرارسيدن ايام شهادت بانوى اسلام، حضرت زهرا(س) از نو، نگاهى علمى و پژوهشى به اين سلسله وقايع انداخته شود. دراين راستا، مطالعه ى کتاب «دانشنامه ى شهادت حضرت زهرا سلام الله عليها» پيشنهاد مى شود. اين کتاب داراى برخى ويژگى هاى روش شناختى و محتوايى است، که باعث مى شود آشنايى با آن، در درک بهتر اصل رويدادها و به دست آوردن علل آنها، براى خواننده مؤثر باشد.

• واکاوى اسناد(primary references &documents evaluation)
اين کتاب با بررسى سندى متون موجود، وقايع پيش آمده را براى خواننده ترسيم مى نمايد، تا خواننده براساس مسلّمات تاريخى، به دريافتى صحيح تر از عللى که شهادت حضرت زهرا (س) را باعث شده اند، نزديک شود. گفنتى است در برخى از نقل ها، نويسنده سعى مى کند تا با فرض اين که فقط نقل مورد تحقيق در اختيار است، با محفوف کردن نقل به قرائن صحّت، بى نيازى آن را از بررسى سندى نيز تبيين نمايد. آن چنان که از منابع کتاب نيز مشخّص است، به نظر مى رسد نويسنده، اين شيوه از تحقيق را وامدار مورّخ بزرگ معاصر، علّامه جعفر مرتضى عاملى است. اين روش، درمتون برخى از بزرگان تحقيق معاصر، نظير مرحوم علّامه و محقّق بزرگ، شيخ عبدالحسين امينى، صاحب کتاب گرانقدر الغدير، و مرحوم علّامه عسکرى نيز يافت مى شود. يکى از مشخّصه هاى اين کتاب در اين زمينه، استفاده از منابع پيش از قرن 9 هجرى قمرى است. لازم به يادآورى است آن جايى که برخى کم اطلّاعان معاصر، به نادرست چنين پنداشته اند که سابقه ى متون تاريخى شهادت صدّيقه طاهره (س)، به طلوع دولت صفوى باز مى گردد، به همين منظور و براى رفع اين توّهم، نويسنده کليّه ى منابع کتاب را از مصادر پيش از قرن 9 هجرى قمرى انتخاب کرده است. مؤلّف، در راستاى پاى بندى به اين شيوه از تحقيق، در بخش هايى از اين کتاب، به احياى برخى نسخ خطّى حاکى از مصائب حضرت زهرا(س) مربوط به قرون 5و6 هجرى قمرى روى آورده است.

• تحليل رويدادها (events analysis)
علاوه براين، دانشنامه ى شهادت حضرت زهرا(س)، از شيوه ى تحليلى نيز بهره مى برد. دراين شيوه، خواننده همراه با نويسنده مى شود، و پس از شناخت مباحث سندى، مى تواند به تحليل اهداف و اغراض افراد در وقايعى که رخ داده است، بپردازد؛ و اين، به مخاطب کتاب، در فهم چگونگى پيش آمد وقايع تاريخى کمک شايانى مى کند. حاصل اين تلاش علمى و دقيق، ترسيم فضايى منسجم (coherent) از وقايع ما بين رحلت رسول خدا (ص) و شهادت حضرت زهرا(س) است که، بااستفاده از روش هاى بى طرفانه، و رعايت اصول و ضوابط تحقيق به دست آمده است. نويسنده با استفاده از دو روش ياد شده، توانسته است به نگاهى جامع در مقابله ى  متون تاريخى دست يابد. بنا براين بايد توفيق اين کتاب را، در ارائه ى يک تصوير شفّاف از حوادث پس از وفات پيامبر اکرم(ص)، در رعايت موارد فوق در روش کار نويسنده جستجو کرد. به نظر مى رسد دستيابى به اين نگاه جامع، نويسنده را موفق کرده است که در يافتن ترتيب و چگونگى وقايع پس از رحلت پيامبر اکرم(ص)، پژوهشى نوين انجام دهد.به عنوان نمونه با رجوع به متون تاريخى بررسى مى کند که هر يک از ماجراهاى مربوط به خانه ى صديقه طاهره، در چه زمانى و چگونه روى داده است.دست آخر، روز شمار ارزشمندى را از ترتيب وقايع مهمّ روزهاى پس از رحلت رسول خدا(ص) به خوانندگان کتاب ارايه مى دهد. مثال ديگر ازجامع نگرى به متون موجود درباره ى آن برهه ى تاريخى ، اثبات تواتر معنوى يکايک مصائب و ومظلوميت هاى مذکور در کتب معتبر تاريخى است که حاصل تتبع بسيار در بين مدارک مى باشد . کتاب در اين قسمت برخى پرسش ها در اين زمينه را نيز پاسخ مى گويد و استبعاد ها را با ارايه ى پاسخ هاى حلى ( و نه صرفاً اکتفا به پاسخ هاى نقضى ) رفع مى کند . نويسنده ، در انتها با جمع بندى مستندات اين بخش ، به ارايه ى نقشه اى تقريبى از خانه ى امير مؤمنان ( ع) و موقعيت آن پرداخته است . يکى از نتايج ديگرى که کتاب در تحليل متون به آن دست يافته است، و به صورت مستند به ارايه ى آن مى پردازد، نشان دادن تحريف هايى است که برخى مورخين و نسخه برداران ، در برهه هاى تاريخ، بنا به دلايل معلومى صورت داده اند. اين قسمت شامل مواردى است که در برخى از نسخ چاپى ، يک واقعه ذکر شده است، حال آنکه در نسخه هاى بعدى همان کتاب، اين واقعه حذف شده است.يا مواردى که در نقل هاى معتبر از بعضى کتب، وقايعى مذکور است که در نسخ چاپى کنونى اش، يافت نمى شود.در اين جاست که بحث تحليلى نويسنده به صورت بارزترى رخ مى نمايد. جمع بندى اين که اين گونه بررسى سندى و تحليلى، که منجر به پديدآمدن يک نگاه جامع، و البّته داراى انسجام از يک حقيقت تاريخى مى شود، باعث شده که اين کتاب، حائز شأن تحقيقى قابل توجّهى باشد؛ و به نتايج علمى مهمّى از بازخوانى حوادث پس ازرحلت رسول خدا دست يابد؛ دست  آوردى که با توجّه به اهمّيّت فوق العاده  ى آن برهه ى تاريخى، بسيار ارزشمند مى نمايد.

اين دست آورد، خود به خود حل کننده ى بسيارى از پرسش ها، تعارض هاى ظاهرى، و رفع کننده ى برخى استبعادهاست، که مى تواند پاسخگوى پرسش هاى احتمالى خوانندگان نيز باشد. اين مجموعه، از 12 کتاب تشکيل شده است که مجموعاً در 430 صفحه، به اهتمام على لبّاف، و توسّط مرکز فرهنگى انتشاراتى منير، به چاپ رسيده است.
جهت اشنایي بیشتر با مطالب مندرج در این کتاب به ادرسwww.fatimabook.ir مراجعه فرمایید.