سفارشات زیارت حضرت معصومه(س)

علاوه بر روایات فراوانی که از پیشوایان معصوم پیرامون فضیلت زیارت حضرت معصومه(س)رسیده، هنگامی که یکی از محدثان برجسته قم،به نام «سعدبن سعد» به محضر مقدس امام رضا(ع)شرفیاب می شود، امام هشتم خطاب به ایشان می فرماید: «یاسعد عندکم لناقبر» «ای سعد!از ما در نزد شما قبری هست.» سعد می گوید:

«فدایت شوم،آیا قبر فاطمه دختر(موسی بن جعفر)(ع)رامی فرمایید؟» می فرماید: «نعم، من زارها عارفا بحقهافله الجنه » ، «آری، هرکس او رازیارت کند، در حالی که به حق اوعارف باشد، بهشت از آن اوست.»

در این حدیث تعبیر «عارفا بحقها» بسیار تعبیر بلندی است که فقط درلسان حجج الهی چنین تعبیری به کار می رود. امام صادق(ع)دراین رابطه می فرماید:

«من زارها وجبت له الجنه » ، «هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب گردد. » و در حدیث دیگری آمده است: «ان زیارتهاتعادل الجنه » ، «زیارت او همسنگ بهشت است.»

زیارت ماثور

یکی از ویژگیهای حضرت معصومه(س)، ورود زیارتنامه ماثور ازمعصوم(ع)است، که بعد از حضرت فاطمه زهرا(س)او تنها بانوی بزرگواری است که زیارت ماثور دارد.

بانوان برجسته ای چون:آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد، فاطمه ام البنین، زینب کبری، حکیمه خاتون و نرجس خاتون که هیچ شک و تردیدی در مقام بلند و جایگاه رفیع آنها نیست،هیچکدام زیارت ماثور ندارند. واین، نشانگر مقام بسیار والای این مهین بانوی اسلام در میان مخدرات اهلبیت عصمت و طهارت،می باشد.

سند زیارت

زیارتنامه معروف حضرت معصومه(س)را علامه مجلسی(ره)در دائره المعارف بزرگ خود «بحارالانوار» این گونه نقل فرموده است:

در برخی از کتب زیارات دیدم که «علی بن ابراهیم » ازپدرش(ابراهیم بن هاشم) از سعد(بن سعد احوص)از حضرت علی بن موسی الرضا(ع)روایت کرده که فرمود: «یا سعد عندکم لنا قبر»

«ای سعد! در نزد شما از ما قبری هست.» سعد می گوید: عرض کردم: «فدایت گردم،آیا قبر فاطمه دختر موسی(بن جعفر)(ع)رامی فرمایید؟» فرمود: «آری، هر کس او را زیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد، بهشت از آن اوست . پس هر گاه به کنار قبراو آمدی، در نزدیک سر او بایست و 34 مرتبه «الله اکبر» و 33مرتبه «سبحان الله » و 33 مرتبه «الحمدلله » بگو، سپس بگو:

«السلام علی آدم صفوه الله، السلام علی نوح نبی الله...

علامه مجلسی علاوه بر «بحارالانوار» در کتاب ارزشمند:

«تحفه الزائر» نیز این حدیث شریف را از امام رضا(ع)به همین تعبیرنقل کرده است.

اهمیت تحفه الزائر در این است که علامه مجلسی در مقدمه آن،ملتزم شده که در این کتاب فقط زیارتهائی را نقل کند که با سندمعتبر به دستش رسیده است. بعد از علامه مجلسی، پژوهشگر بزرگ،آیه الله حاج سید حیدر کاظمی، متوفای 1265 ه.ق در کتاب پرارج «عمده الزائر» زیارتنامه حضرت معصومه(س)را به شرح زیر آورده است: «در برخی از کتب مزار اصحاب ما(امامیه)با سند نیکو ازسعد، از علی بن موسی الرضا(ع)روایت شده که خطاب به سعد فرمود:

«ای سعد! برای ما در نزد شما قبری هست.» گفتم: «فدایت شوم،قبر فاطمه دختر موسی را می فرمایید؟» فرمود: آری، هر کس او رازیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد، بهشت از آن اوست .

پس هر گاه به کنار قبر او آمدی، در نزد سرش رو به قبله بایست و34 مرتبه «الله اکبر» و 33 مرتبه «سبحان الله » و 33 مرتبه «الحمدلله » بگو، سپس بگو: «السلام علی آدم صفوه الله...

سید حیدر کاظمی از مراجع برجسته قرن سیزدهم و نیای بزرگ خاندان رفیع «آل سیدحیدر» در کاظمین بود، شیخ آقابزرگ تهرانی درحق او فرموده: «عالم، فقیه، محدث جلیل القدر، مرجع خاص وعام، غیور در دین و خشن در دفاع از حریم پروردگار بود.»

این بزرگوار نیز چون علامه مجلسی، نام آن کتاب مزار را برای ما بیان نفرموده، جزاین که بر معتبر بودن سند آن، تصریح کرده واز جهت حدیث شناسی از سند آن «حسن » تعبیر نموده است.

از تعبیر سید حیدر کاظمی استفاده می شود که همه راویان حدیث در آن کتاب مزار ذکر شده، مولف کتاب و همه سلسله روات، مورداعتماد و استناد می باشند، زیرا معنای «حدیث حسن » به طوری که علمای حدیث فرموده اند، چنین است:

«حدیث حسن آن است که سندش به معصوم(ع)متصل باشد و همه راویان آن امامی و ممدوح باشند با مدحی مقبول و معتنا به، واین مدح، معارض باذم نباشد، اگر چه بر عدالت برخی از آنهاتصریح نشده باشد.»

با توجه به اینکه سید حیدر کاظمی به تصریح علامه تهرانی،حدیث شناس جلیل القدری بود و او تصریح کرده که سند این زیارتنامه، «حسن » می باشد و در تعریف حدیث حسن «اتصال سندتاامام معصوم(ع » قید شده، معلوم می شود که در آن کتاب مزار،سلسله اسناد این زیارت ذکر شده بود، جز اینکه علامه مجلسی ومرحوم سید حیدر کاظمی آن را نقل نکرده اند.

از مطالب بالا نتیجه می گحریم که برای اثبات وثاقت راویان حدیث از مولف کتاب تا علی بن ابراهیم دو راه بیشتر نداریم:

1- تصریح سید حیدرکاظمی بر وثاقت آنها، از نقطه نظر حدیث شناسی و تعبیر «سندحسن » .

2- اعتماد علامه مجلسی برآنها، از طریق نقل این زیارتنامه درکتاب «تحفه الزائر» که در مقدمه آن ملتزم شده که در این کتاب تنها زیارتهائی را نقل کند که باسند معتبر به او رسیده باشد.

و اما دیگر رجال حدیث از وثاقت بسیار محکمی برخوردار هستندکه اینک به طور فشرده اشاره می کنیم:

این حدیث را «علی بن ابراهیم » از پدرش «ابراهیم بن هاشم »

از «سعدبن سعد» از حضرت علی بن موسی الرضا(ع)روایت کرده، وهرسه از اصحاب برجسته امامان و مورد نایت حضرات معصومین:می باشند و اینک ا علیهم السلام اره ای کوتاه:

1- علی بن ابراهیم بن هاشم قمی

نجاشی پیشوای رجالیون درحق او می نویسد: «در حدیث، موردوثوق، دقیق، مورد اعتماد و صحیح العقیده می باشد.» و این مطلبی است که همه رجالیون برآن تاکید می کنند.

علی بن ابراهیم صاحب تفسیر معروف به «تفسیر قمی » از اساتیدمرحوم کلینی بود و کلینی احادیث فراوانی از او روایت کرده است.

وی که مورد اعتماد همه محدثان بود، این حدیث را از پدرش «ابراهیم بن هاشم » روایت کرده است.

2- ابراهیم بن هاشم

در وثاقت او نیز هیچ تردیدی نیست. آیه الله خوئی(ره)بروثاقت او تاکید کرده و سیدبن طاووس برآن ادعای اجماع نموده است.

پسرش علی بن ابراهیم در تفسیر خود از او به کثرت نقل حدیث نموده، در حالی که او ملتزم است که در این کتاب از غیر ثقه حدیث نقل نکند.

او همچنین در سند «کامل الزیارات » قرار گرفته و آن نیزگواه دیگری بروثاقت اوست.

وی نخستین کسی است که حدیث اهل بیت علیهم السلام را در قم منتشر ساخت، و قمیون با آن سخت گیری که در مساله نقل حدیث داشتند، بر او اعتماد کردند.

ابراهیم بن هاشم، با این جلالت قدر، این حدیث را از «سعدبن سعد احوص » نقل کرده است.

3- سعدبن سعد احوص

او نیز از اصحاب امام رضا(ع)است و همه علمای رجال بروثاقت اوتاکید کرده اند.

وی از نیک بختانی است که حضرت جواد(ع)در حقشان فرموده:

«خداوند به آنها جزای خیر دهد که در مورد من حق وفا را اداکردند.»

روی این بیان، حدیث سعدبن سعد از امام رضا(ع)، که شامل زیارتنامه حضرت معصومه (س)می باشد، باسند معتبر توسط راویان مورد اعتماد و استناد، که همگی امامی و ممدوح می باشند، باسلسله سند متصل به علامه مجلسی و سید حیدر کاظمی رسیده است که ما وثاقت شماری از آنها را از اعتماد علامه مجلسی و تصریح سیدحیدر کاظمی اثبات کردیم و وثاقت تعداد دیگری از آنها را ازارکان علم رجال و اساطین علم درایه نقل کردیم.

و اینک پاسخ چند پرسش پیرامون متن وسند این زیارتنامه:

1- آیا ابراهیم بن هاشم، امام رضا(ع)را درک کرده و از آن حضرت حدیث نقل کرده است؟

اگرچه برخی از علمای رجال در این موضوع تردید کرده اند ولی ظاهرا تردیدی در آن نیست، زیرا شیخ طوسی او را در شمار اصحاب امام رضا(ع)یاد کرده است. و شیخ عمادالدین محمدبن ابی القاسم طبری، از مشایخ روایتی قطب راوندی و ابن مشهدی، در کتاب گران سنگ «بشاره المصطفی » با سلسله اسنادش از ابراهیم بن هاشم روایت می کند که گفت: «در ایامی که امام رضا(ع)در مدینه بود،در مجلس آن حضرت حضور یافتم، پس مردی از برادرش به آن حضرت شکایت کرد، حضرت رضا(ع)خطاب به او فرمود.. .»

این روایت به صراحت دلالت می کند بر اینکه ابراهیم بن هاشم به محضر امام رضا(ع) شرفیاب شده و از آن حضرت نقل حدیث کرده است.

2- آیا ابراهیم بن هاشم با حضرت جواد(ع)دیدار کرده است؟

ابن حجر عسقلانی از کتاب «تاریخ ری » نقل کرده که ابراهیم بن هاشم، زمان امام جواد(ع)را درک کرده ولی با آن حضرت دیدارنکرده است.

ولی روایات او از امام جواد(ع)موجود است، از جمله روایتی است که کلینی و شیخ طوسی از او روایت کرده اند که گفت: «در محضرابوجعفر ثانی(امام جواد)(ع)بودم که صالح بن محمدبن سهل واردشد، که متولی موقوفات امام(ع)در قم بود. پس به محضر آن حضرت عرضه داشت...»

روی این بیان، ابراهیم بن هاشم به محضر امام رضا و امام جوادعلیهما السلام رسیده و از محضر مقدسشان روایت نقل کرده است.