تسبيح زهرا(س)؛ فضائل و آداب
ریاحین ـ در آن هنگام فاطمه(س) از سختى کارهاى خانه در زحمتبود. (1) امير مؤمنان(ع) آنگاه که چنين ديد به فاطمه توصيه کرد، نزد پدر برود و خدمتکارى درخواست کند تا در امور منزل يار و همکارش باشد. (2)
وقتى پيامبر(ص) از خواسته آنان آگاهى يافت، فرمود: «اى فاطمه چيزى به تو عطا کنم که از خدمتکار و دنيا با آنچه در آن است، ارزشمندتر است; بعد از نماز سى و چهار مرتبه «الله اکبر» و سى و سه مرتبه «الحمدلله» و سى و سه مرتبه «سبحان الله» بگو و آن را با لا اله الا الله ختم کن. اين کار برايت از چيزى که مىخواهى و از دنيا و آنچه در آن است، بهتر است». (3)
در آن لحظه که اين هديه آسمانى به فاطمه(س) عطا شد، فرمود: «از خدا و رسول خدا راضى شدم.» (4)
درک هديه بزرگى که رسول اکرم(ص) به فاطمه(س) اعطاء کرد، بالاتر از طاقت غير معصوم است، به گونهاى که انسان از وصف آن عاجز مىماند و فقط از سرچشمه گفتار معصومين(ع) است که تا اندازهاى مىتوان از برکاتش بهرهمند شد.
امام باقر(ع) درباره تسبيح حضرت فاطمه(س) مىفرمايد: «خداوند متعال با هيچ ستايشى، بالاتر از تسبيحات فاطمه زهرا(س) عبادت نشده است. و اگر چيزى افضل از آن وجود داشت، رسول خدا(ص) آن را به فاطمه(س) اعطاء مىکرد.» (5)
تسبيح حضرت فاطمه(س) که به مناسبت مداومت آن حضرت در انجام آن به وى منسوب گرديد، در واقع تسبيح حق تعالى است! حضرت امام خمينى در کتاب اربعين حديث چنين مىنگارد: «...پر واضح است که تسبيح و تقديس حق تعالى مستلزم علم و معرفتبه مقام مقدس حق و صفات جلال و جمال اوست.» (6)
تسبيح عبادتى برگزيده است که هر کس در سير معنوى خويش به قدر طاقت و معرفتش از آن بهره مىگيرد و ائمه: قبل از خلقت عالم مادى، به تسبيح ذات اقدس حق مشغول بودند.
امام خمينى در باب اشاره به مقامات ائمه در کتاب اربعين حديث چنين مىنگارد: «براى اهل بيت عصمت و طهارت، عليهم الصلوة و السلام، مقامات شامخه روحانيهاى است در سير معنوى الى الله، که ادراک آن علما نيز از اقتبشر خارج و فوق عقول ارباب عقول و شهود اصحاب عرفان است; چنانچه از احاديثشريفه ظاهر مىشود که در مقام روحانيتبا رسول اکرم(ص) شرکت دارند و انوار مطهره آنها قبل از خلقت عوالم، مخلوق اشتغال به تسبيح و تحميد ذات مقدس داشتند.» (7)
تسبيح از جهتى ديگر عبادتى عمومى بين تمام مخلوقات است، حضرت امام; در اين باره مىفرمايد: «آيه شريفه [و يسبح لله ما فى السموات و الارض] دلالت کند بر تسبيح جميع موجودات حتى نباتات و جمادات و تخصيص آن به ذوى العقول از احتجاب عقول ارباب عقول است.» (8)
و باز مىفرمايد: «بالجمله، سريان حيات و تسبيح شعورى علمى اشياء را بايد از ضروريات فلسفه عاليه و مسلمات ارباب شرايع و عرفان محسوب داشت، ولى کيفيت تسبيح هر موجودى و اذکار خاصهاى که به هر يک اختصاص دارد، و اينکه صاحب ذکر جامع انسان است و ساير موجودات به مناسبت نشئه خود ذکرى دارند.» (9)
تسبيح حضرت زهرا(س)، به چه معنى است؟
الله اکبر؛ اولين ذکر تسبيحات حضرت زهرا(س):
در تسبيح فاطمى(س)، انسان با گفتن «الله اکبر» به نهايت عجز خود اعتراف مىکند و به ناتوانيش به درگاه الهى بارها اقرار مىکند.
جميع بن عمير گويد: در محضر امام صادق(ع) بودم، حضرت از من پرسيد: جمله «الله اکبر» يعنى چه؟ گفتم: يعنى خدا از همه چيز بزرگتر است، حضرت فرمود: مطابق اين معنى، خدا را چيزى تصور کرده و سپس مقايسه با ساير اشياء کردهاى و او را بزرگتر از آن چيزها تصور نمودهاى.
عرض کردم: پس معنى الله اکبر چيست؟ حضرت پاسخ داد: معنايش اين است که; «الله اکبر من ان يوصف; خداوند بزرگتر از آن است که توصيف گردد.» (10)
الحمدلله؛ دومين ذکر تسبيحات حضرت زهرا(س):
پس از آن که انسان به عجز و ناتوانى خويش در شناختخالق اعتراف کرد، با گفتن الحمدلله که از افضل اذکار تسبيح است، وارد مرحله بعدى مىشود.
امام خمينى در باب حمد مىفرمايد: «حمد خدا مساوق شکر است; چنانچه در روايات کثيره وارد است که، کسى که بگويد: الحمدلله، شکر خدا را ادا کرده; چنانچه [امام صادق(ع)] فرمود: شکر هر نعمتى، واگر چه بزرگ باشد اين است که حمد خداى عز و جل کنى.»
و ... [امام صادق(ع)] فرمود: ... کمال شکر گفتن مرد است، الحمدلله رب العالمين. ... و در حديثى حماد بن عثمان گفت: بيرون آمد حضرت صادق(ع)، از مسجد و حال آنکه گم شده بود مرکوب آن حضرت. فرمود: «اگر خداوند رد کند آن را به من، هر آينه شکر مىکنم او را حق شکر او». گفت درنگى نکرد تا آنکه آن مرکوب آورده شد. پس فرمود: «الحمدلله». قائلى عرض کرد: «فدايتشوم، آيا شما نگفتيد که شکر خدا مىکنم حق شکر او را»؟
فرمود: «آيا نشنيدى که من گفتم: الحمدلله.»
از اين روايت معلوم مىشود که حمد خداوند افضل افراد شکر لسانى است. (11)
«سبحان الله»؛ سومين ذکر تسبيحات حضرت زهراء(س)
شخصى از حضرت على(ع) پرسيد: معنى سبحان الله چيست؟ جضرت فرمود: «سبحان الله» تعظيم مقام بلند و با عظمتخدا و منزه دانستن او از آنچه که مشرکان مىپندارند، است و زمانى که بنده اين کلمه را مىگويد، همه فرشتگان بر او درود مىفرستند.» (12)
بعد از آنکه رسول اکرم(ص) تسبيحات را به کوثرش عطا کرد، حضرت فاطمه(س) ابتدا رشتهاى از پشم تابيده و با آن به تسبيح پرداخت. تا اين که حضرت حمزه بن عبدالمطلب شهيد شد، پس حضرت فاطمه از تربت قبر آن بزرگوار خاک برداشت و تسبيح ساخت و با آن تسبيح مىکرد و مردم نيز چنان کردند و چون سيدالشهدا حسين بن على(ع) شهيد شد، سنتشد که از تربت آن امام مظلوم تسبيح سازند و با آن ذکر گويند.
درباره ثواب تسبيح حضرت زهرا(س) با تربت امام حسين(ع) از حضرت صاحب الامر(عج) روايتشده است که: هر که تسبيح تربت امام حسين(ع) را در دست داشته باشد و ذکر را فراموش کند، ثواب ذکر براى او نوشته مىشود.
از حضرت صادق(ع) نقل شده است که تسبيح تربت آن حضرت، ذکر مىگويد، بىآنکه آدمى ذکر گويد و فرمود که يک ذکر يا استغفار که با تربتحضرت اباعبدالله(ع) گفته مىشود برابر با هفتاد ذکر که با چيز ديگر گفته شود است. و اگر بى ذکر تسبيح را بگرداند به عدد هر دانه، هفت تسبيح براى او نوشته مىشود.
به روايت ديگر، اگر با ذکر تسبيح را بگرداند، به هر دانه چهل حسنه براى او نوشته مىشود.
مروى است که حوريان بهشت وقتى فرشتهاى را مىبينند که به زمين مىآيد از او درخواست مىکنند تا تسبيح و ربتحضرت حسين(ع) را برايشان بياورد.
از حضرت موسى(ع) نقل شده است: پنج چيز هميشه همراه انسان پرهيزکار است; مسواک، شانه، سجاده نماز، تسبيح که سى و چهار دانه داشته باشد و انگشتر عقيق. (13)
فضيلت و آداب تسبيح حضرت زهرا(س)
روايات زيادى در اين باب در کتب معتبر وجود دارد و گستردگى روايات و عنايت اکثر ائمه به ذکر سخنى درباره تسبيح از عظمت آن پرده بر مىدارد.
حضرت مهدى -عجل الله تعالى فرجه الشريف)، درباره تسبيح فرمود: «ان فضل الدعاء و التسبيح بعد الفرائض على الدعاء بعقب النوافل، کفضل الفرائض على النوافل. فضيلت دعا و تسبيح بعد از نمازهاى واجب در مقايسه با دعا و تسبيح پس از نمازهاى مستحبى، مانند فضيلت واجبات بر مستحبات است.» (14)
امام صادق(ع) نيز به فضيلت تسبيح بعد از نمازهاى واجب چنين اشاره کرد: «من سبح تسبيح فاطمه الزهراء(س) قبل ان يثنى رجليه من صلاة الفريضه، غفر الله له. هر کس بعد از نماز واجب تسبيح فاطمه زهرا(س) را به جا آورد، قبل از اينکه پاى راست را از بالاى پاى چپ بردارد، جميع گناهانش آمرزيده مىشود.» (15)
و در حديثى ديگر فرمود: «من سبح تسبيح فاطمة(س)، فقد ذکر الله الذکر الکثير. کسى که تسبيح فاطمه زهرا(س) را بگويد، خدا را به ذکر کثير ياد کرده است.» (16)
روزى امام صادق(ع) ابوهارون را مخاطب ساخت و از تعليم تسبيح حضرت فاطمه به کودکان سخن گفت: «يا ابا هارون، انا نامر صبياننا بتسبيح فاطمة(س) کما نامرهم بالصلاة، فالزمه، فانه لم يلزمه عبد فشقى. اى ابوهارون، ما تسبيح فاطمه(س) را به فرزندان خود سفارش مىکنيم همچنانکه آنها را به نماز توصيه مىکنيم. تو نيز بر آن مداومت کن.
زيرا هر بندهاى که بر آن مواظبت و مداومت کند، سرانجام نيکو خواهد داشت.» (17)
در جاى ديگر حضرت از عظمت تسبيحات حضرت زهرا(س) در مقابل نمازهاى مستحبى چنين ياد کرد: «تسبيح فاطمة(س) فى کل يوم فى دبر کل صلاة احب الى من صلاة الف رکعة فى کل يوم. تسبيح حضرت فاطمه(س) در هر روز، به دنبال هر نماز، نزد من از هزار رکعت نماز (مستحبى) در هر روز، محبوبتر است.» (18)
امام هادى(ع) فرمود: «لنا اهل البيت عند نومنا عشر خصال: الطهارة، ... و تسبيح الله ثلاثا و ثلاثين و تحميده ثلاثا و ثلاثين، و تکبيره اربعا و ثلاثين... ما اهل بيتبه هنگام خواب ده کار را انجام مىدهيم: وضو گرفتن، ... و سى و سه مرتبه «سبحان الله» گفتن، و سى و سه مرتبه «الحمدلله» گفتن، و سى و چهار مرتبه «الله اکبر» گفتن و ...» (19)
خواص و آثار فراوان ديگرى براى گوينده تسبيحات آن حضرت ذکر شده که برخى از آنها بدين قرار است:
ناکام و نااميد نشدن، (20) دور کردن شيطان (21) ، برطرف نمودن سنگينى گوش (22) ، نجات يافتن از شقاوت و بدبختى (23 ، باعث سنگينى اعمال، خوشنودى خداوند و رفتن به بهشت مىشود. (24)
اوقات و مکانهاى تسبيح حضرت فاطمه(س) (25)
از اوقات مختلف و مکانهاى زيادى براى تسبيح حضرت يادشده که برخى عبارتند از: بعد از نمازهاى واجب و مستحبى، به هنگام خواب، پس از نمازهاى استغاثه به حضرت فاطمه(س) و نماز زيارت حضرت رسول(ص) و نماز زيارت حضرت اميرالمؤمنين و نماز حضرت وليعصر(عج) در مسجد صاحب الزمان جمکران و قبل از زيارت حضرت معصومه(س) در قم به گونهاى که سبحانالله قبل از الحمدلله گفته مىشود.
پىنوشتها:
1- ر ک: اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا، عليرضا رجالى تهرانى، ص9. (حديث امام صادق(ع))
2- ر ک: همان ص18.
3- ر ک: تسبيحات حضرت زهرا(س)، عدنان زعفرانى، ص9.
4- همان، ص21.
5- تسبيحات حضرت زهراء، ص10، به نقل از علل الشرايع/366.
6- همان، ص14. «ما عبدالله بشىء من التحميد افضل من تسبيح فاطمة(س). ولو کان شىء افضل منه لنحله رسول الله(ص) فاطمة(س).»
7- شرح چهل حديث (اربعين حديث) امام خمينى;، ص417.
8- همان، ص551.
9- همان، ص654.
10- همان، ص656.
11- اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا(س)، ص48 به نقل از معانى الاخبار.
12- شرح چهل حديث، امام خمينى، ص349.
13- اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا(س)، ص52 به نقل از معانى الاخبار.
14- کليات مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمى، کتاب باقيات صالحات.
15- از هر معصوم چهل حديث، محمد على کوشا، ص364.
16- اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا(س) ص12 به نقل از تهذيب ج2، ص105.
17- تسبيحات حضرت زهرا(س)، ص11.
18- همان، ص15.
19و20 - همان، ص16.
21- همان، ص20.
22- همان، ص23.
23- همان، ص28.
24- اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا(س)، ص39.
25- همان، ص14.