مقايسه حضرت مريم و حضرت زهرا عليها السلام
ریاحین ـ
خاتم رسولان خداوند بارها از فاطمه عليها السلام به عنوان الگو، سرور و سرآمد زنان هر دو عالم نام مى برد و روايات آن در منابع معتبر شيعه و سنت مورد تصريح واقع شده است كه در اينجا به اختصار از چند حديث نام مى بريم:
پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود: «دخترم فاطمه عليها السلام از نظر نسب و شرافت و كرامت بهترين انسان روى زمين است.» (1)
ايشان در حديث ديگر مى فرمايد: «فرزندانم حسن و حسين عليهما السلام بعد از من و پدرشان بهترين انسان روى زمين اند و مادرشان فاطمه عليها السلام برترين زن روى زمين مى باشد.» (2)
و جاى ديگرى فرمود: «فاطمه عليها السلام سرور زنان عالميان است.» (3)
و فرمود: «حسن و حسين عليهما السلام سروران جوانان اهل بهشت و مادرشان فاطمه عليها السلام سرور زنان اهل بهشت است.» (4)
با توجه به اين احاديث و روايات، بديهى است مقام والاى زنانى چون حضرت مريم و آسيه در مقايسه با جايگاه رفيع و شامخ فاطمه زهرا عليها السلام در مرتبه بعد قرار دارد.
معرفى حضرت مريم در مقام الگوى شايسته همه مؤمنان در حالى است كه بهترين تفسير كننده آيات قرآن، مريم را سرور بانوان زمانه خويش و فاطمه عليها السلام را سرور و سرآمد جمله زنان در طول تاريخ معرفى مى كند:
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: «مريم سرور زنان زمانه خويش بود اما دخترم فاطمه عليها السلام سرور همه زنان جهان، از آغاز تا فرجام آن است». (5)
و فرمود: «او قسمتى از وجود من، نور چشم من، ميوه قلب من و روح ميان دو پهلوى من است! فرشته اى بر من نازل شد و به من بشارت داد كه فاطمه عليها السلام، سرور همه زنان اهل بهشت و نيز سرآمد همه بانوان امتم است (6)».
بيان و رفع شبهه
مقام حضرت زهرا عليها السلام والاتر است يا حضرت مريم؟
تعابير احاديث وارده از رسول اكرم صلى الله عليه وآله درباره فاطمه زهرا عليها السلام و بيان صريح اين مطلب كه دختر ارجمندشان، بانوى بانوان گيتى و «سيدة نساء العالمين» است موجب قياس ميان مقام والاى فاطمه زهرا عليها السلام و حضرت مريم مى شود و چه بسا به ذهن بنشيند كه ميان سخن پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله در تجليل مقام فاطمه عليها السلام و آيه قرآن درباره مقام حضرت مريم ناسازگارى وجود دارد، زيرا خداوند در قرآن فرموده است:
«وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمِينَ» (7)
«و هنگامى را به ياد آورد كه فرشتگان گفتند: اى مريم به يقين خدا تو را برگزيده و پاك و پاكيزه است ساخته و تو را بر زنان گيتى برترى بخشيده است.»
در پى اين قياس ها و مرور رواياتى كه دلالت بر برترى صديقه طاهره عليها السلام دارد اين سؤال پيش مى آيد كه به راستى با توجه به اين آيه شريفه درجه اعتبار آن احاديث تا چه حد است؟ و چگونه قابل استدلال مى باشد؟
هنگام تعارض و رويارويى ميان آيه و حديث بايد به سراغ مرجحات رفت و در آن جستجو نمود و تصميم و انتخابى عالمانه و فنى داشت. اما زمانى كه روايات تفسير آيه اى را به تصوير مى كشند بايد معناى آن را پذيرفت زيرا رد و نپذيرفتن سخن معصوم در حقيقت رد كتاب خداوند است. (8)
توجه به اين نكته ضرورى است كه در قران كريم عبارت «سيدة نساء العالمين» براى حضرت مريم نيامده بلكه ما ورود اين جمله را در روايات و تفاسير ديده ايم و عبارت قرآن درباره حضرت مريم چنين است: «وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمِينَ» (9) در تفسير اين آيه شريفه آمده است كه گزينش حضرت مريمِ پاك از جانب خداوند، گزينش او از ميان بانوان و دختران معاصر و روزگار آن بانو، براى مقام مادرى حضرت مسيح عليه السلام و به دنيا آوردن اين پيامبر بزرگ به صورت باكره و بدون تماس هيچ بشرى با آن دختر پاك و پاكيزه بوده است اما رواياتى كه در وصف و ستايش سيده نساء العالمين، فاطمه زهرا عليها السلام رسيده، همگى نشانگر هماهنگى و انطباق آنها با وجود ارجمند فاطمه عليها السلام به صورت اطلاق است نه مقيد به اينكه برترين بانوى روزگار خود باشد، آنچنان كه در وصف حضرت مريم مادر عيساى نبى وارد شده است.
با اين وصف كمترين مخالفتى ميان مقام فاطمه زهرا عليها السلام و آيه شريفه وجود ندارد، خصوصا اگر بر اين باور باشيم كه بيان مفاهيم معارف، آموزه هاى قرآن و تأويل آنها از حقوق اختصاصى خاندان عصمت و طهارت عليهم السلام است، درست همانگونه كه عبارت صريح قرآن مى فرمايد: «وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ» (10).
اما افرادى كه در دلهايشان كژى وجود دارد با غرض فتنه جويى و تاويل دلخواه خود، متشابهات كتاب خدا را پى مى گيرند حال آنكه جز خدا و فرورفتگان در دانش كسى به تأويل قرآن آگاه نيست و تفسير راسخون فى العلم (فرورفتگان در دانش) امامان اهل بيت عليهم السلام هستند.
بنابراين و با در نظر داشتن اين مطلب توسط هر پژوهشگر و انسان حق جو، كه فاطمه عليها السلام پاره تنِ پيامبرِ برگزيده خداست و در پيشگاه خدا و رسول اش داراى چنان جايگاهى است كه خشنودى و خشم او، خشنودى و خشم خداوند است؛ ديگر جايى براى اين سخنان باقى نمى ماند. (11)
------------------------------------------------------------------------------------
1) إن فاطمه ابنتى خير اهل الارض عنصرا و شرفا و كرما (فرائد سمطين، ج2، ص68، ش 392)
2) الحسن والحسين خير اهل الارض بعدى و بعد ابيهما و امهما افضل نساء اهل الارض (بحارالانوار، ج43، ص19، ح 5)
3) انها سيدة نساء العالمين (شرح نهج البلاغه، ابن ابىالحديد، ج 9، ص 193)
4) إن الحسن والحسين سيدا شباب اهل الجنة و امهما سيدة نساء اهل الجنة (كنزالعمال، ج12، ص107 و 108، ش 34017؛ فرائد السمطين، ج2، ص20، ش 363)
5) قال رسول الله صلى الله عليه وآله: انها (فاطمة) لسيدة نساء العالمين فقيل أهى سيدة نساء عالمها فقال: ذاك لمريم بنت عمران فاما ابنتى فاطمة فهى سيدة نساء العالمين من الاولين والاخرين (بحارالانوار، ج43، ص24، روايت 20)
6) قال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم: اتانى ملك فبشرنى إن فاطمة سيدة نساء اهل الجنة و نساء أمتى (بحارالانوار، ج 21، ص 279)
7) آل عمران، 42
8) فضائل و مصائب حضرت زهرا عليها السلام، تألیف حضرت آيت الله العظمى روحانى (دام ظله)، ص 49
9) آل عمران، 42
10) آل عمران، 7
11) فضائل و مصائب حضرت زهرا عليها السلام، تألیف حضرت آيت الله العظمى روحانى (دام ظله)، ص 48 و 49