اشكال ادبى به متن حديث لولا فاطمه و جواب آن
اشكال ادبى به متن حديث لولا فاطمه و جواب آن
حديثى به اين مضمون نقل شده است: «اى پيامبر! اگر تونبودى افلاك (آسمانها، كرات، مدار سيارات) را خلق نمى كردم، و اگر على عليه السلام نبود تو را خلق نمىكردم، و اگر فاطمه نبود شما دو تن رانمى آفريدم.» اين حديث اصطلاحا قدسى است و به واسطه پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله از خداوند نقل شده است.
تعبير حديث اين است كه: «لولاك لما خلقت الأفلاك و لولا عليٌّ لما خلقتك و لولا فاطمة لما خلقتكما.
بعدا خواهيم گفت كه تنها اين حديث نيست كه حضرت فاطمه را غرض از خلقت عالم معرّفى كرده است احاديث ديگرى هم داريم كه دلالت بر اين موضوع دارد.
برخى اعتراض كرده اند كه اين جمله بر خلاف قواعد ادبيات عرب است. زيرا كلمه لولا على القاعده نبايد بر سر ضمير متصل بيايد، بايد چنين گفته شود: «لولا انت»، نه «لو لاك». اين اعتراض را كسروى هم به پيروى از برخى علماى ادب در يكى از نوشتجاتش ذكر كرده بود... امّا بايد بدانيم كه هر چند قاعده كلّى همان است، ليكن در برخى موارد به رعايت وزن كلام و يا جهات ديگر بر خلاف قاعده كلى مزبور عمل مى شود، و اين كار هم كم نيست. به كتاب هاى ادبيات عرب و نيز موارد استعمال عرب، رجوع شود تا معلوم گردد كه تعبيرهاى «لولاه» و «لولاك» و «لولاها» و نظاير اينها نيز زياد است.
روايات بسيارى درباره پيامبر صلى الله عليه وآله و يا درباره پيامبر صلى الله عليه وآله و على عليه السلام ، و يا درباره خمسه طيبه (پيامبر، على، فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام ، و يا درباره پيامبر صلى الله عليه وآله و دوازده امام عليه السلام وارد شده است كه اينها هدف از خلقت هستند. اين دسته روايات، متعدد و مكرر و مستفيض بلكه متواتر مىباشد. به برخى از اين موارد اشاره كرده و سپس وارد توضيح معناى حديث مزبور مى شويم.
منابع و مدارك حديث
قسمتى از حديث مذكور در «بحارالانوار» ج 15، ص 28 و 29: «لولاك ما خلقت الأفلاك...» هدف بودنِ شخص پيامبر را مىرساند. اين معنا در «بحار الانوار»، ج 57، ص 19 و 201 و ج 60، ص 303 و «مدينة المعاجز» ص 153 نقل شده است. «الغدير» ج 2، ص 300 از «فرائد السبطين» حموئى و از مناقب خوارزمى نقل مىكند، همچنين «الغدير» ج 5، ص 435 از حاكم در «مستدرك»، ج 2، ص 615 از سبكى در «شفاء السقام»، ص 121 و نيز از زرقانى در «شرح مواهب»، ج 1، 44 نقل كرده است.
بيهقى نيز در كتاب «دلائل النبوّه» نقل كرده و همين طور طبرانى در «معجم الصغير» و سمهودى در «وفاءالوفاء» ص 419 و عزّامى در «فرقان القرآن» ص 117 همگى نقل كرده اند.
اين مطلب به حدى براى اهل درايت و فهم از محدثين بلكه عموم اهل ديانت روشن بوده كه شعرا نيز در اشعار خود آورده اند. مثل قاضى نظام الدين (وفات 678):
|
لأجل جدّكم الأفلاك قد خلقت |
لو لاه ما اقتضت الأقْدار تكوينا |
بخاطر جدّ شما افلاك آفريده شد، اگر او نبود قدرها و هندسه ها اقتضاى تحقق نداشت.
به خوارزمى در مناقب، ص 252، (احقاق الحق، ج 9، ص 105 و ج 6 و الغدير) رجوع شود. اينها نمونه كوچكى است از مصادر اين گونه احاديث. در ختم مقال در خصوص روايت: «...لولا فاطمه» بحث مستقلّى خواهد شد.
جمله هايى كه در اين قبيل روايات آمده گاهى خطاب به پيامبر صلى الله عليه وآله است و گاهى خطاب به پيامبران ديگر، موضوع مورد سخن گاهى هدف بودن شخص پيامبر صلى الله عليه وآله و گاهى هدف بودن پيامبر و على عليه السلام و گاهى هدف بودن پيامبر صلى الله عليه وآله و على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام و گاهى هدف بودن همه چهارده معصوم به تفصيل مى باشد.
اين تعبيرها گاهى به صورت «لولاك»، «لولا أنت»، و گاهى به صورت «لولا أنتما» - در خطاب به پيامبر صلى الله عليه وآله و على عليه السلام - و گاهى به صورت «لولا أنتم» - در خطاب به پنج تن يا چهارده معصوم عليهم السلام و گاهى در خطاب به حضرت آدم ابوالبشر و ديگران تعبير: «لولا هؤلاء» مى باشد. از همه اينها اجمالاً به طور مسلم معلوم مى شود كه هدف از خلقت همه عالم پيامبر صلى الله عليه وآله و اهل بيت عليهم السلام مى باشند. ولى در ميان اين احاديث دو يا سه روايت هست كه در ميان خود پيامبر صلى الله عليه وآله و اهل بيت عليهم السلام هم ترتيبى ذكر كرده است. يكى دو روايت هم مى فهماند كه با خلقت پيامبر صلى الله عليه وآله و على و حسنين عليهم السلام هنوز، نور مطلق تحقق نيافته بود. لذا زهرا عليهاالسلام خلق شد يعنى غايت خلقت همگى زهرا عليهاالسلام مى باشد. يعنى پيامبر صلى الله عليه وآله و على و حسنين عليهم السلام نيز قدم آخر نيستند و ما قبل آخر مى باشند و در نتيجه مقدمه آخرين يعنى زهرا عليهاالسلام مى باشند.
در ميان روايات يك روايت هم به اين ترتيب نقل شده كه: اگر پيامبر نبود عالم نبود و اگر على عليه السلام نبود پيامبر صلى الله عليه وآله نبود و اگر فاطمه عليهاالسلام نبود آن دو نبودند.