زائران این «بانو» از اهالی بهشت هستند
ریاحین ـ بالاترین جایگاه شفاعت، از آنِ رسول خدا است که در قرآن کریم از آن به «مقام محمود» تعبیر شده است. دو تن از بانوان اهل بیت(ع) نیز شفاعت گسترده ای دارند که بسیار وسیع و جهانشمول است و می‌تواند همه اهالی محشر را فرا گیرد. این دو بانوی عالیقدر، حضرت فاطمه زهرا(س) و شفیعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه(س) هستند. پس از فاطمه زهرا(س) از جهت گستردگی شفاعت، هیچ بانویی به شفیعه محشر، حضرت معصومه(س) نمی رسد. بر همین اساس است که حضرت امام جعفرصادق(ع) فرمودند: «با شفاعت او، همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند.» برای بررسی مقام معنوی و کیفیت و چگونگی شفاعت حضرت معصومه(س) با حجت الاسلام والمسلمین میرستار مهدی زاده مؤلف و پژوهشگر حوزوی گفت وگو کرده‌ایم.
محکم ترین دلیل مقام معنوی حضرت معصومه(س) چیست؟
محکم ترین دلیل برای شناسایی مقام معنوی حضرت معصومه(س) وصف مستقیم ائمه(ع) نسبت به جایگاه ایشان است. این معرفی از چند لحاظ مورد توجه است، اول اینکه از میان امامزادگان و اولاد مستقیم ائمه (ع)، فقط در مورد زیارت ایشان سفارش و تأکید صورت گرفته است؛ به گونه‌ای که حتی از حدود 36 برادر و خواهر نیز، فقط ایشان توجه امام رضا، امام جواد و امام صادق(ع) را به خود جلب کرده است؛ آن گونه که امام صادق(ع) با تجلیل از تولد او خبر داده و ثواب زیارت توأم با معرفت او را بهشت معرفی نموده و شفاعتش را شامل حال تمام شیعیان دانسته است.
روزی عده ای از شیعیان امام کاظم(ع) برای دریافت پاسخ پرسشهای دینی خود به شهر مدینه رهسپار شدند، ولی چون آن حضرت در مسافرت بود و آنها ناگزیر به بازگشت بودند، بناچار سؤالهای خود را نوشتند و به افراد خانواده امام تحویل دادند تا در سفر بعد، پاسخ آنها را دریافت نمایند. زمان خداحافظی با تعجب دیدند حضرت فاطمه معصومه(س) (در حالی که تنها ده سال داشت) پاسخ پرسشهای آنان را نوشته است. هنگام مراجعت در بین راه با امام موسی بن جعفر(ع) ملاقات نمودند و ماجرا را به عرض ایشان رساندند. امام آن نوشته را از آنها گرفت و مطالعه نمود و چون پاسخها را درست یافت، لبخند رضایت بر لبانش نقش بست و سه بار فرمود: «فداها ابوها؛ پدرش به فدایش باد».
فرمایش امام کاظم(ع) شبیه گفتار رسول خدا(ص) به فاطمه(س) است که همین عبارت را برایشان به کار برده اند. دختری که امام معصوم خود را فدایی او معرفی می‌کند، باید عظمتی بسیار والا داشته و درنهایت عصمت و کمال باشد.
قم در حدیث امام صادق(ع) به عنوان حرم اهل بیت(ع) معرفی شده است، این حدیث چه نشانه هایی در خود دارد؟
- امام صادق(ع) در سال 148 ه .ق. به علت مسمومیت توسط منصور دوانیقی به شهادت رسیدند و حضرت معصومه(س) حدودا در سال 179 ه . ق. متولد شدند، پس حداقل بیش از سی سال قبل از تولد آن بانو، امام صادق(ع) از تولد و منزلت او خبر داده است:«برای خدا حرمی است و آن مکه است و برای رسول خدا(ص) حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمؤمنین(ع) حرمی است و آن کوفه است و برای ما اهل بیت(ع)حرمی است و آن قم می‌باشد و بزودی زنی از اولاد من که فاطمه نامیده می‌شود، در آنجا دفن می‌شود. هر کسی او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌گردد.» این سخن را حضرت در حالی بیان کرد که امام موسی را مادرش حمل نکرده بود.
در این حدیث، قم حرم همه ائمه بعد از حضرت علی(ع) معرفی شده است و شامل تمام چهارده معصوم(ع) می‌گردد و منظور حرم بودن قم حتی نسبت به رسول اکرم(ص) و حضرت علی(ع) نیز می‌باشد؛ اگرچه هر کدام از ائمه خود حرم دیگری مثل کربلا، کاظمین، مشهد و سامراء دارند.
نکته دیگر اینکه قم به تنهایی حرم همه ائمه معرفی شده است و این جای بسی تأمّل عمیق دارد، پس از معرفی قم به عنوان حرم ائمه، بی‌درنگ به تولد و دفن حضرت معصومه(س) در قم اشاره شده و بعد به بیان ثواب زیارت او که بهشت است، توجه ویژه مبذول گشته است. محور در این حدیث، تشویق مردم به زیارت این بانو و رسیدن به ثواب آن یعنی بهشت می‌باشد و بهشت را ثواب یک عمل معرفی کردن، فقط در مورد زیارت ائمه معصوم(ع) و برخی موارد نادر بیان شده است.
یکبار زیارت حضرت معصومه(س) و آن گاه ورود به بهشت، نشان از میزان تقرب و وجاهت و آبروی حضرت در پیشگاه خدا دارد که هر شیعه ای را به شرط معرفت به حق او و با یک زیارت او می‌بخشند و وارد بهشت می‌نمایند و این ورود حتمی است و بی هیچ مانع؛ چون در برخی روایات «وَجَبتْ لَهُ الجنه» گفته شده است؛ یعنی زیارت او، بهشت رفتن را واجب می‌کند.
امام رضا(ع) در حدیثی فرمودند: "کسی که معصومه را با معرفت زیارت کند بهشت بر او واجب است"، معرفت به حق حضرت معصومه(س) چه چیزی است؟
در حدیثی که زیارتنامه حضرت معصومه(س) در ادامه آن آمده است، امام رضا(ع) فرمودند:«من زارها عارفاً بحقها فله الجنه» وجوب بهشت در مقابل معرفت به حق اوست. پس باید معنی معرفت به حق او را دریابیم. کتاب «ناسخ التواریخ» از امام رضا(ع) نقل می‌کند که فرمودند:«هر که معصومه را در قم زیارت کند، مثل این است که مرا زیارت کرده است.»
معرفت به حق حضرت معصومه(س) چه چیزی می‌تواند باشد؟ حضرت معصومه(س) بار امانت سنگین امامت را بر دوش ندارد و لذا حقی را که امام بر گردن امت دارد، برای او نیست. پس این حقّی که او بر گردن شیعه دارد، چیست؟ اگر کسی بگوید: آن بی بی حق خاصی ندارد، الا اینکه مثل همه مؤمنان و امامزادگان دیگر، احترام و حفظ حرمت و شناخت همان جایگاه عمومی او به عنوان امامزاده بر هر مؤمن و شیعه لازم است، پاسخ می‌دهیم امام رضا(ع) کلمه حق را به «ها» اضافه فرمود و با این اضافه، تخصیص حاصل شد؛ یعنی حقی که مخصوص حضرت معصومه(س) است. بنابراین، باید قبول کنیم حضرت معصومه(س) بالاتر از حقوق دیگران و پایین تر از حقوق امام، حقی خاص دارد و شناخت آن برای زائر لازم است تا به ثواب زیارت نایل گردد.
رمز شناخت حق حضرت معصومه(س) برای شیعیانش چیست؟
برای شناخت این حق، دو کلید و رمز معرفتی بر زبان ائمه جاری شده است: اول اینکه امام رضا(ع) زیارت حضرت معصومه(س) را مثل زیارت خودش معرفی فرموده است. دوم اینکه معرفت او را شرط بهشتی شدن زائر دانسته است. پس باید پرسید که، حق مخصوص آن حضرت چیست و معرفت به حق او یعنی چه؟ امام بدون حکمت و دقت کامل سخن نمی گوید و تا کسی قابل مقایسه و تشبیه به امام نباشد، هرگز او را شبیه به خود معرفی نمی فرماید و زیارت او و حق او را مثل زیارت و حق خودش، شرط بهشت معرفی نمی‌فرماید؛ چنانکه امام صادق(ع) فرموده اند: کسی با ما آل محمد(ص) قابل مقایسه نیست؛ در آن روایت، امام رضا(ع) ثواب زیارت خواهرش را ثواب زیارت خود معرفی نمی کند، بلکه نفس زیارت او را شبیه زیارت خود و هم اثر با حضور خویش می‌شناساند.
بنابراین، اگر زیارت حضرت معصومه(س)، مانند زیارت امام رضا(ع) باشد، باید محضر او و نورانیت او و قدرت تصرف عرفانی و ولایی او و رحمت و رأفت و قرب و منزلت او، شبیه به امام رضا(ع) باشد والا بدون داشتن ظرفیت واقعی، امام کسی را مثل خود معرفی نمی‌فرماید. در حقیقت، امام رضا(ع) که به حق عالم آل محمد(ص)لقب گرفته است.
اکنون این سؤال مطرح می‌شود که اگر همه شیعیان با شفاعت حضرت معصومه(س) وارد بهشت می‌شوند، پس شفاعت حضرت زهرا(س) برای کیست؟ شفاعت دیگر ائمه و شهدا و سایر شافعان چه می‌شود؟
- امام موسی بن جعفر(ع) می‌فرمایند: «با شفاعتش همه شیعیان ما داخل بهشت می‌شوند». امام صادق(ع) که در زمان حیات خود اسرار الهی را بسیار زیبا و با آرامش کامل و فرصت خوب بیان کرد و معارف را به فرهنگ انسانیت تزریق نمود، می‌فرمایند: «همه شیعیانم با شفاعت حضرت معصومه (س) داخل بهشت می‌گردند.» در زیارتنامه آن حضرت نیز امام رضا(ع) این گونه به ما یاد داده اند که شفاعت در بهشت را از فاطمه معصومه(س) طلب کنیم و عرض کنیم:«ای فاطمه! برای من در بهشت شفاعت کن؛ چون تو نزد خدا دارای مقامی از مقامات هستی.»
برای حضرت معصومه(س) دو نوع شفاعت در احادیث و زیارات معرفی شده است: ابتدا شفاعت همه شیعه برای ورود در بهشت و دوم، شفاعت در درون بهشت. ما در زندگی دنیا و در طول عمر کوتاه خود به شفاعت، سفارش و کمک افراد متعددی نیازمند هستیم؛ چون احتیاجات ما زیاد است و هر شفاعتی یک مشکلی را حل می‌کند. درباره ائمه نیز شاید بتوان گفت: ما همواره در شفاعت آنان به سر می‌بریم و نزول برکات بر ما، دفع بلایا از ما، برآورده شدن حاجات و استجابت دعاهایمان پیوسته به شفاعت و حرمت ولایت آنان می‌باشد و همین طور در موقع مرگ و در مراحل بعد از جان دادن تا ورود به بهشت، روایات متعددی از حضور حتمی و بسیار مؤثر ائمه اطهار در نزد شیعه مؤمن خبر می‌دهد. لذا ما در همه مراحل به شفاعت و یاری ائمه نیازمند هستیم؛ چنانکه رسول اکرم(ص) می‌فرمایند:«محبت اهل بیتِ من در هفت محل که ترس و هراسشان بزرگ است، نفع می‌رساند: موقع مرگ، در قبر، موقع حشر و نشر، موقع (دادن) کتاب و نامه عمل، موقع وزن کردن اعمال و موقع عبور از پل صراط.»
دوم اینکه در خصوص هر عمل نیز به شفاعت نیاز داریم؛ یعنی در عالم قبر و قیامت در مورد هر عملی و در هر ایستگاهی که با مشکل مواجه شویم، محتاج شفاعت خواهیم شد؛ هر کجا با مشکل و کمبود مواجه شدیم، تنها اهل شفاعت هستند که می‌توانند ما را به سلامت رها کنند و عبور دهند یا از دارایی‌های معنوی خویش به ما ببخشند و به آبروی آنان تا ساحل سلامت و تا درگاه بهشت امنیت و نعمت راه پیماییم. به این مراحل، در برخی احادیث تصریح شده است؛ مثلا امام رضا علیه السلام فرموده‌اند: «هر کس مرا در غربت زیارت کند، در سه جا به امداد او خواهم رسید: موقع مرگ، موقع حساب و موقع عبور از صراط».
جواب سوم این است که بر فرض اینکه فقط یکبار شفاعت ائمه آن هم تنها در موقف قیامت منظور نظر این احادیث باشد، باز شفاعت صاحبان شفاعت در طول هم است. بنابراین، با سلسله مراتب همه تحت شفاعت رسول خدا(ص)، امیر المؤمنین(ع) و فاطمه زهرا(س) قرار می‌گیرند. البته، دایره شفاعت رسول خدا(ص) بسیار وسیع تر است و شامل تمام مستحقان شفاعت امت و حتی امتهای قبل و تمام خلایق می‌گردد. در حالی که وسعت شفاعت حضرت معصومه(س) از فاطمه زهرا(س) محدودتر است و فقط شیعیان و زائران خود را شفاعت می‌کند و لذا شفاعت آن حضرات وقتی در طول هم قرار می‌گیرد، آن شبهه رفع می‌شود.